سلاح های نیمه سنگین

سلاح های نیمه سنگین، مجموعه ای از جنگ افزارهای حیاتی هستند که توانایی حمل توسط نفر یا گروه های کوچک را دارند و در عین حال، قدرت آتشی به مراتب بالاتر از سلاح های انفرادی سبک فراهم می کنند؛ این تسلیحات، پل ارتباطی مهمی میان سلاح های سبک و سیستم های توپخانه ای سنگین در میدان نبرد محسوب می شوند و انعطاف پذیری و قدرت مانور چشمگیری را به یگان های پیاده و نیروهای ویژه می بخشند.

در دنیای پیچیده و متغیر نبردهای امروزی، این دسته از تسلیحات نقش ستون فقرات پشتیبانی آتش نزدیک را ایفا می کنند. گستردگی عملیاتی، از نبردهای چریکی در مناطق کوهستانی و جنگلی گرفته تا درگیری های کلاسیک و عملیات های شهری، اهمیت آن ها را دوچندان ساخته است. این مقاله به بررسی عمیق مفهوم، انواع، ویژگی های عملیاتی، و نقش استراتژیک این جنگ افزارهای حیاتی خواهد پرداخت. همچنین، با مروری بر دستاوردهای صنعت دفاعی ایران در زمینه تولید و بومی سازی این سلاح ها، جایگاه کشورمان در تأمین و ارتقاء توان دفاعی خود در این حوزه تبیین می شود تا تصویری جامع و به روز از این بخش مهم از تسلیحات نظامی ارائه گردد.

درک مفهوم سلاح های نیمه سنگین: توازن قدرت در میدان نبرد

1.1. تعریف دقیق سلاح های نیمه سنگین و ویژگی های کلیدی

در ادبیات نظامی، سلاح های نیمه سنگین به آن دسته از جنگ افزارها اطلاق می شود که از نظر قدرت آتش، وزن و قابلیت حمل، جایگاهی بین سلاح های سبک انفرادی (مانند تفنگ های تهاجمی و کلت) و سیستم های تسلیحاتی سنگین (مانند توپخانه کششی، تانک ها و موشک اندازهای چندگانه) دارند. ویژگی بارز این سلاح ها، قابلیت حمل و استقرار نسبتاً آسان آن ها توسط یک یا چند نفر از پرسنل است که به یگان های رزمی، به ویژه پیاده نظام و نیروهای ویژه، امکان می دهد تا قدرت آتش قابل توجهی را به سرعت در مناطق مختلف میدان نبرد، از جمله مناطق صعب العبور، مستقر کنند.

معیارهای تمایز این جنگ افزارها شامل وزن، اندازه، میزان قدرت تخریب، برد مؤثر، و تعداد نفرات خدمه مورد نیاز برای به کارگیری است. یک سلاح نیمه سنگین ممکن است نیاز به نصب بر روی سه پایه یا دوپایه داشته باشد و معمولاً از مهمات بزرگ تر و قدرتمندتری نسبت به سلاح های انفرادی استفاده می کند. این قابلیت ها به واحدهای کوچک اجازه می دهد تا با اهدافی که فراتر از توانایی سلاح های سبک انفرادی هستند، درگیر شوند، بدون آنکه نیاز به استقرار سیستم های پشتیبانی سنگین تر و کمتر متحرک داشته باشند. در واقع، این توازن بین قدرت و تحرک، سلاح های نیمه سنگین را به ابزارهایی بی بدیل در تاکتیک های نوین نظامی تبدیل کرده است.

1.2. دسته بندی اصلی انواع سلاح های نیمه سنگین

سلاح های نیمه سنگین در دسته بندی های مختلفی قرار می گیرند که هر کدام کاربردهای خاص خود را در میدان نبرد دارند. شناخت این دسته بندی ها به درک بهتر نقش آن ها کمک می کند:

• خمپاره اندازها (Mortars): این سلاح ها برای شلیک پرتابه های منحنی شکل طراحی شده اند و توانایی ایجاد آتش پشتیبانی غیرمستقیم بر روی اهداف پنهان یا در پشت موانع را دارند. خمپاره اندازها در کالیبرهای مختلفی تولید می شوند (مانند ۶۰، ۸۱، و ۱۲۰ میلی متری) و به دلیل سادگی ساختار، قابلیت استقرار سریع و وزن نسبتاً کم، در میان نیروهای پیاده نظام بسیار محبوب هستند.
• تیربارها (Machine Guns): در این دسته، تمرکز بر تیربارهای متوسط (General Purpose Machine Guns – GPMG) و تیربارهای سبک تر (Light Machine Guns – LMG) است. تیربارها با نواخت آتش بالا و تغذیه مداوم مهمات، برای ایجاد آتش سرکوبگر و پوششی، و همچنین درگیری با اهداف متعدد در فواصل مختلف به کار می روند. آن ها قابلیت افزایش چشمگیر قدرت آتش یک یگان را فراهم می کنند و در نبردهای دفاعی و تهاجمی نقشی محوری ایفا می کنند.
• نارنجک اندازهای خودکار (Automatic Grenade Launchers – AGLs): این جنگ افزارها قادر به شلیک نارنجک های کوچک تر (معمولاً در کالیبرهای ۳۰ تا ۴۰ میلی متر) با نرخ بالا هستند و می توانند با ایجاد آتش انفجاری در وسعت، نیروی انسانی دشمن یا خودروهای سبک را سرکوب کنند. آن ها ترکیبی از قدرت نارنجک های دستی و سرعت آتش تیربارها را ارائه می دهند و در نبردهای شهری و پاکسازی مناطق پناهگاهی بسیار مؤثر هستند.
• برخی سامانه های موشکی دوش پرتاب: هرچند این دسته اغلب به عنوان تسلیحات تخصصی طبقه بندی می شوند، اما برخی از موشک های ضدتانک یا پدافند هوایی قابل حمل توسط نفر که وزن و ابعاد آن ها در محدوده نیمه سنگین قرار می گیرد (مانند RPGها یا موشک های دوش پرتاب سبک)، نیز می توانند در این رده قرار گیرند. این سیستم ها به نیروهای پیاده، توانایی مقابله با تهدیدات زرهی یا هوایی در فواصل نزدیک را می دهند.

1.3. نقش و اهمیت تاکتیکی سلاح های نیمه سنگین

در میدان نبرد، سلاح های نیمه سنگین به عنوان اهرمی کلیدی برای افزایش توان تهاجمی و دفاعی یگان های نظامی عمل می کنند. اهمیت تاکتیکی این جنگ افزارها را می توان در چند بعد اصلی بررسی کرد:

• پشتیبانی آتش نزدیک و از راه دور: خمپاره اندازها می توانند آتش پشتیبانی مؤثری را برای نیروهای پیشرو فراهم کنند و با شلیک مهمات انفجاری، دودزا یا روشنایی، اهداف دشمن را سرکوب کرده یا دید آن ها را مختل نمایند. این قابلیت به نیروهای پیاده اجازه می دهد تا با اطمینان بیشتری به اهداف خود نزدیک شوند یا از مواضع خود دفاع کنند.
• سرکوب اهداف و ایجاد آتش پوششی: تیربارها با نواخت آتش بالا، توانایی ایجاد آتش سرکوبگر بر روی مواضع دشمن، به ویژه در هنگام حمله یا عقب نشینی را دارند. این آتش پوششی، مانع از تحرک دشمن شده و به نیروهای خودی فرصت مانور می دهد. نارنجک اندازهای خودکار نیز با ایجاد انفجارهای متعدد، به سرکوب مناطق وسیع و پاکسازی اهداف از جمله ساختمان ها کمک می کنند.
• افزایش توان تهاجمی و دفاعی: حضور سلاح های نیمه سنگین در ترکیب یک یگان پیاده، قدرت نفوذ و مقاومت آن را به طور چشمگیری افزایش می دهد. در عملیات های تهاجمی، این سلاح ها می توانند راه را برای پیشروی باز کنند، و در عملیات های دفاعی، به تثبیت مواضع و دفع حملات دشمن کمک شایانی می کنند.
• انعطاف پذیری و واکنش سریع: به دلیل قابلیت حمل توسط نفر و استقرار سریع، سلاح های نیمه سنگین امکان واکنش سریع به تهدیدات ناگهانی و تغییرات تاکتیکی در میدان نبرد را فراهم می آورند. این انعطاف پذیری، آن ها را به ابزاری ایده آل برای نیروهای ویژه و عملیات های ناهمگون تبدیل می کند، جایی که سرعت عمل و توانایی جابجایی سریع از اهمیت بالایی برخوردار است.

سلاح های نیمه سنگین، قدرت مانور و آتش مورد نیاز را به نیروهای پیاده می بخشند تا بتوانند در هر محیطی، از کوهستان های صعب العبور گرفته تا خیابان های شهری، با اطمینان و اثربخشی بیشتری عملیات کنند.

خمپاره اندازها: پشتیبانی آتش نزدیک و از راه دور در جنگ افزارهای پیاده نظام

2.1. اصول عملکرد و انواع مهمات خمپاره انداز

خمپاره اندازها جنگ افزارهایی ساده اما فوق العاده مؤثر هستند که بر اساس اصل شلیک پرتابه با مسیر منحنی (بالستیک) عمل می کنند. ساختار کلی آن ها شامل لوله، دوپایه (یا سه پایه) و صفحه کف است. گلوله خمپاره از دهانه لوله بارگذاری شده و با وزن خود به سمت ته لوله حرکت می کند. در انتهای لوله، یک سوزن قرار دارد که با برخورد به چاشنی گلوله، آن را فعال کرده و باعث انفجار خرج پرتاب می شود. این انفجار، گلوله را با سرعت بالا به سمت بالا پرتاب می کند.

مهمات خمپاره اندازها بسیار متنوع هستند و برای اهداف گوناگون تاکتیکی طراحی شده اند:

• مهمات انفجاری (High Explosive – HE): متداول ترین نوع مهمات هستند که برای تخریب اهداف، سرکوب نیروی انسانی دشمن و ایجاد ترکش به کار می روند.
• مهمات دودزا (Smoke): برای ایجاد پرده دود در میدان نبرد استفاده می شوند که می تواند برای استتار نیروهای خودی، پنهان کردن حرکات تاکتیکی یا کور کردن دید دشمن به کار رود.
• مهمات روشنایی (Illumination): این مهمات پس از شلیک و رسیدن به اوج مسیر، چتری نورانی را رها می کنند که میدان نبرد را برای دید در شب روشن می کند و به شناسایی اهداف کمک می کند.
• مهمات تمرینی (Practice): برای آموزش و تمرین خدمه خمپاره انداز استفاده می شوند و معمولاً فاقد مواد منفجره قوی هستند.

2.2. خمپاره اندازهای 60 میلیمتری: سبکی و کارایی در عملیات های کماندویی

خمپاره اندازهای ۶۰ میلی متری به دلیل وزن کم و قابلیت حمل آسان، از جمله محبوب ترین جنگ افزارها برای عملیات های کماندویی، نیروهای ویژه و یگان های پیاده در مناطق صعب العبور هستند. این خمپاره اندازها اغلب توسط یک نفر قابل حمل و استفاده هستند و توانایی ایجاد آتش پشتیبانی سریع و دقیق را فراهم می کنند.

حدید HM12 و HM13 (ایران)

خمپاره اندازهای حدید HM12 و HM13 ساخت جمهوری اسلامی ایران، نمونه هایی بارز از جنگ افزارهای ۶۰ میلی متری سبک و کارآمد هستند. این سلاح ها با طراحی ساده و قابلیت اطمینان بالا، توانایی اجرای حجم زیادی از آتش با سرعت بالا بر روی هدف را دارند. HM12 و HM13 برای استفاده در هر نوع میدان جنگی و شرایط آب و هوایی، به ویژه در عملیات های تهاجمی و برای یگان های هوابرد، مناسب هستند.

تفاوت های جزئی در طراحی آن ها وجود دارد؛ مثلاً در خمپاره انداز نارالله (یک گونه از این خمپاره اندازها)، دستگیره ای به جای پارچه برزنتی روی لوله قرار گرفته که به حمل و نقل و کنترل سلاح کمک می کند. هر دو مدل دارای زاویه یابی دقیق و ساده هستند که باید در تمام مدت آتش ثابت بماند. وجود یک درپوش روی لوله برای حفاظت از ورود گرد و غبار و آب باران، و بند برزنتی برای حمل سلاح، از دیگر ویژگی های کاربردی آن ها است.

حدید HM14 (ایران)

خمپاره انداز حدید HM14 نیز یکی دیگر از تولیدات بومی ایران در کالیبر ۶۰ میلی متری است. این خمپاره انداز سرپر و بدون خان بوده و دارای زاویه آتش وسیع ۷۰۰ تا ۱۴۰۰ میلی رادیان در برد و میدان آتش ۳۶۰ درجه است. HM14 عموماً توسط یک گروه چهار نفره اداره می شود، اما در مواقع لزوم می توان آن را با دو نفر نیز به کار برد و حتی در صورتی که با زاویه یاب چریکی از آن استفاده شود، توسط یک نفر هم قابل بهره برداری است. زاویه یاب چریکی آن ساده و دقیق است و کارکرد تاکتیکی این خمپاره انداز شامل:

• اجرای آتش بر روی مواضع نزدیک دشمن.
• پشتیبانی نزدیک از نیروهای تک ور (حمله کننده).
• روشن سازی خط مقدم.
• ایجاد دود برای استتار و ثبت تیر سلاح های نیمه سنگین و سنگین خودی.

هیرتنبرگر 60mm (اتریش)

خمپاره انداز کماندویی ۶۰ میلی متری هیرتنبرگر ساخت اتریش، نمونه ای برجسته از طراحی اروپایی است که به طور خاص برای عملیات های کماندویی و ویژه در مناطق کوهستانی یا جنگلی تولید شده است. ویژگی های متمایز این خمپاره انداز شامل دقت بالا، راحتی در حمل و جابجایی (که توسط یک نفر قابل انجام است) و ایمنی فوق العاده است. این سلاح دارای یک دستگیره ویژه و چکاننده ای خاص است که امکان شلیک گلوله را در زوایای بسیار کم و سطوح خاص به تیرانداز می دهد. همچنین، مجهز به دو نوع سیستم نشانه روی بوده و قادر به شلیک طیف گسترده ای از مهمات کالیبر ۶۰ میلی متری است که آن را به یکی از ایده آل ترین جنگ افزارها برای عملیات های کماندویی تبدیل کرده است.

مشخصه	حدید HM12/HM13	حدید HM14	هیرتنبرگر 60mm
کشور سازنده	ایران	ایران	اتریش
کالیبر	۶۰ میلی متر	۶۰ میلی متر	۶۰ میلی متر
قابلیت حمل	یک نفر	یک تا چهار نفر	یک نفر
کاربرد اصلی	عملیات تهاجمی، هوابرد	پشتیبانی نزدیک، استتار	عملیات کماندویی، کوهستان
ویژگی بارز	ساده، سبک، حجم آتش بالا	۳۶۰ درجه، زاویه یاب چریکی	دقت بالا، سیستم نشانه روی دوگانه

2.3. خمپاره اندازهای 81 میلیمتری: تعادل قدرت و جابجایی

خمپاره اندازهای ۸۱ میلی متری به عنوان گزینه ای میانی بین مدل های ۶۰ و ۱۲۰ میلی متری، تعادل مناسبی میان قدرت تخریب، برد مؤثر و قابلیت حمل ارائه می دهند. این خمپاره اندازها توانایی ایجاد آتش پشتیبانی قدرتمندتری را نسبت به مدل های ۶۰ میلی متری دارند، در حالی که همچنان برای جابجایی و استقرار نسبتاً سریع توسط تیم های کوچک مناسب هستند.

حدید HM15 (ایران)

حدید HM15 یکی از جنگ افزارهای ۸۱ میلی متری ساخت جمهوری اسلامی ایران است. این سلاح، سرپر و بدون خان بوده و دارای سمت تیر منحنی است. HM15 با طراحی سبک، ساده و قابلیت جابجایی سریع، قادر است انبوهی از آتش را در کمترین زمان و با دقت زیاد بر روی هر نوع هدفی در محدوده برد خود شلیک کند. این جنگ افزار را می توان در هر گونه شرایط جوی مورد استفاده قرار داد و حتی در زمان محاصره، با تیراندازی دورادور (۳۶۰ درجه)، به پشتیبانی از نیروها بپردازد. قابلیت انعطاف پذیری و قدرت آتش بالا، HM15 را به ابزاری مؤثر برای یگان های پیاده در درگیری های مختلف تبدیل کرده است.

M252 (آمریکا)

در دنیای خمپاره اندازها، نام M252 بیانگر اعتبار و ارزش خاصی است. این خمپاره انداز با بردی متوسط و دقتی کم نظیر، در میادین رزم سلاحی مؤثر و کشنده محسوب می شود. ارتش آمریکا در دهه ۱۹۸۰ به دنبال یک خمپاره انداز ۸۱ میلی متری مؤثر و دقیق بود و در سال ۱۹۸۶، M252 به عنوان خمپاره انداز استاندارد ۸۱ میلی متری پذیرفته شد و جایگزین انواع قبلی گردید. در طراحی و ساخت M252، علاوه بر استفاده از استانداردهای ارتش آمریکا، از استانداردهای ارتش انگلیس در زمینه خمپاره اندازهای ۸۱ میلی متری (تهیه شده در دهه ۱۹۷۰) استفاده شد.

یکی از موارد تمایز این خمپاره انداز با سایر مدل های هم خانواده، طرح دهانه آن است. در دهانه M252 از یک طرح ابتکاری موسوم به BAD (BLAST ATTENUATION DEVICE) استفاده شده است که وظیفه آن، کاهش صدای سوت پرتاب گلوله است. این ویژگی باعث ایجاد یک وضعیت مناسب برای خدمه این سلاح از لحاظ صوتی می شود و سلامت شنوایی آن ها را در طولانی مدت تضمین می کند.

این سلاح برای واحدهای هوابرد، پیاده نظام و سایر واحدهای نظامی، بسیار ایده آل و ارزشمند است. برای استفاده مؤثر و سریع از این سلاح، به سه خدمه نیاز است. حداکثر برد مؤثر آن ۵۷۰۰ متر و کمترین برد قابل شلیک حدود ۸۰ متر است. با این سلاح، در یک دقیقه حداکثر ۳۳ گلوله می توان شلیک کرد، اما برای شلیک مداوم، تنها ۱۶ گلوله در دقیقه می توان شلیک کرد. زاویه شلیک این خمپاره انداز، از ۴۵ تا ۸۵ درجه قابل تنظیم است. M252 علاوه بر استفاده از مهمات کلاسیک، از مهماتی با قدرت انفجاری بالا نیز می تواند استفاده کند و از سیستم نشانه روی استاندارد خمپاره اندازهای ۶۰ میلی متری M64 بهره می برد. وزن این خمپاره انداز به همراه دوپایه، سیستم نشانه روی و سایر قطعات، در حدود ۴۰.۵ کیلوگرم است که نسبت به کارایی و قدرت آن، بسیار ایده آل و مناسب است.

2.4. خمپاره اندازهای 120 میلیمتری: قدرت تخریب بالا و برد موثر

خمپاره اندازهای ۱۲۰ میلی متری در رده خمپاره اندازهای قابل حمل، بالاترین قدرت تخریب و برد مؤثر را ارائه می دهند. این جنگ افزارها برای ایجاد آتش پشتیبانی سنگین تر و درگیری با اهداف بزرگ تر یا مستحکم تر در فواصل طولانی تر به کار می روند. اگرچه وزن آن ها بیشتر است و اغلب نیاز به تیم خدمه بزرگ تری دارند، اما قدرت آتش آن ها می تواند تأثیر چشمگیری بر میدان نبرد بگذارد.

حدید HM16 (ایران)

حدید HM16 ساخت جمهوری اسلامی ایران، یک خمپاره انداز ۱۲۰ میلی متری سرپر، بدون خان و با تیر منحنی است. این سلاح دارای برگه ناظم آتش دو وضعیتی است که ایمنی و آمادگی شلیک را کنترل می کند: اگر برگه ناظم آتش روی حرف F باشد و حرف S دیده شود، اسلحه در وضعیت ضامن است و اگر برگه ناظم آتش روی حرف S باشد و حرف F کاملاً مشخص باشد، اسلحه آماده شلیک است.

یکی از ویژگی های مهم HM16، وجود دو نوع قنداق سبک و سنگین است. این دو قنداق از نظر ظاهری تفاوتی ندارند، اما از نظر وزن متفاوت هستند. با قنداق سبک نمی توان با خرجهای بالا (مانند خرج ۶، ۸ و ۹) تیراندازی کرد، اما قنداق سنگین این قابلیت را فراهم می کند. نکته ای که در استفاده از این خمپاره انداز حائز اهمیت است، لزوم سنگین کردن روی قنداق با کیسه های شنی در هنگام تیراندازی با خرج ۹ و گلوله های موشکی است تا پایداری و دقت سلاح حفظ شود.

تیربارها: عنصری حیاتی برای قدرت آتش متمرکز در یگان های نظامی

3.1. کلیات و اصول عملکرد تیربارها: نواخت آتش و تغذیه مداوم

تیربارها، ستون فقرات قدرت آتش در یگان های پیاده نظام هستند. این سلاح ها برای شلیک مداوم و با نواخت آتش بالا طراحی شده اند و توانایی ایجاد آتش سرکوبگر بر روی اهداف دشمن را دارند. ویژگی های اصلی تیربارها شامل موارد زیر است:

• نواخت آتش بالا: تیربارها قادرند ده ها یا حتی صدها گلوله را در دقیقه شلیک کنند که این امر به سرکوب مؤثر مواضع دشمن و تثبیت برتری آتش کمک می کند.
• تغذیه مداوم: بر خلاف تفنگ های تهاجمی که از خشاب های محدود استفاده می کنند، تیربارها معمولاً از نوارهای فشنگ یا خشاب های با ظرفیت بسیار بالا بهره می برند که امکان شلیک طولانی مدت را بدون نیاز به تعویض مکرر مهمات فراهم می آورد.
• قابلیت آتش پوششی و سرکوبگر: با قابلیت شلیک حجم زیادی از گلوله، تیربارها می توانند میدان دید دشمن را کور کرده و مانع از حرکت یا هدف گیری دقیق آن ها شوند. این امر به نیروهای خودی فرصت می دهد تا مانور دهند یا از موقعیت خود دفاع کنند.

انواع تیربارها معمولاً بر اساس وزن و کالیبر مهماتشان دسته بندی می شوند: تیربارهای سبک (LMG) برای حمل انفرادی و پشتیبانی نزدیک، تیربارهای متوسط (GPMG) که هم برای نقش پشتیبانی و هم به عنوان تیربار خودرو قابل استفاده اند، و تیربارهای سنگین (HMG) که بر روی خودروها یا سه پایه های سنگین نصب می شوند و کالیبرهای بزرگ تری دارند.

3.2. تیربار سبک RPD شوروی: میراثی از دوران جنگ سرد

تیربار سبک RPD (Ruchnoy Pulemyot Degtyaryova) ساخت شوروی، اولین تیرباری بود که برای شلیک گلوله های ۷.۶۲x۳۹ میلی متری (همان کالیبر تفنگ کلاشنیکف) طراحی شد. این تیربار در سال ۱۹۴۴ طراحی و در سال ۱۹۴۹ وارد تولید انبوه شد. RPD تا دهه ۱۹۶۰، سلاح اصلی پیاده نظام ارتش شوروی بود، تا اینکه در نهایت با تیربار سبک RPK تعویض شد. بسیاری از صاحب نظران نظامی معتقدند این تعویض یک اشتباه بود، چرا که RPK هرگز نتوانست در حد و اندازه های RPD ظاهر شود. کشور چین نیز این تیربار را با نام Type 56 تولید کرده و تا کنون از آن استفاده می کند.

عملکرد گلنگدن RPD، که از مسلسل دگتیاروف اقتباس شده، به واسطه نیروی گاز عمل می کند. سیلندر گاز سلاح در زیر لوله قرار گرفته و در درون خود یک پیستون کورس بلند جای داده است. سیستم قفل گلنگدن این سلاح بسیار ساده و در عین حال مطمئن است و از دو زبانه مخصوص تشکیل شده که پس از چفت شدن پیشانی جنگی و لوله، باز شده و در درون بدنه سلاح گیر می کند. این شیوه قفل اصطلاحاً «کفشکی» نامیده می شود، همانند سلاح معروف دوشکا.

مکانیسم تغذیه RPD معمولاً از نوع نواری است، اما می توان یک خشاب گرد ۱۰۰ تیری نیز به آن اضافه کرد که دارای یک دستگیره حمل مخصوص است. برخلاف مسلسل های دگتیاروف، فنر ارتجاع این تیربار در قنداق آن جاسازی شده است. لوله سنگین RPD را نمی توان به سرعت و سهولت تعویض کرد، اما می توان انتظار یک نواخت تیر مداوم و مناسب را از آن داشت. مکانیسم نشانه روی عقب RPD از نوع تنظیم شونده است و تمامی تیربارهای RPD به یک دوپایه تاشو و بند حمل سلاح مجهز شده اند که امکان شلیک از شانه را نیز فراهم می کند.

مشخصه	توضیح
کالیبر	۷.۶۲x۳۹ میلی متر
طول	۱۰۳۷ میلی متر
وزن	۷۴۰۰ گرم
مکانیسم گلنگدن	کفشکی
مکانیسم مسلح شدن	فشار غیرمستقیم گاز باروت
نوع تغذیه	نواری (۱۰۰ تیر)
نواخت تیر	۶۵۰ تیر در دقیقه

3.3. تیربار M60 آمریکا: خوک ویتنام تا امروز

تیربار M60، یک تیربار متوسط چندمنظوره (GPMG) است که در سال ۱۹۵۷ وارد خدمت ارتش آمریکا شد. تحقیقات برای طراحی این تیربار در دهه ۱۹۴۰ آغاز شد، با هدف جایگزینی تیربارهای سنگین و نامناسب آن زمان مانند برونینگ ۳۰/۰. بسیاری از صاحب نظران، M60 را MG42 آمریکایی می دانند، چرا که بدنه از ورق فولاد پرس کاری شده، سیستم تغذیه نواری و بخش هایی از مکانیسم آن، از MG42 آلمانی الهام گرفته شده است. این تیربار در جنگ کره با موفقیت آزمایش شد، اما وسیع ترین گستره کاربرد آن را می توان جنگ ویتنام دانست، جایی که بیش از ۵۰۰۰ قبضه از این سلاح توسط سربازان آمریکایی به کار گرفته شد.

M60 دارای گلنگدن از نوع باز و عملکرد آن با فشار گاز باروت است. مکانیسم تغذیه آن نواری فلزی است و معمولاً در دو نوع ۵۰ و ۱۰۰ تیری ساخته می شود. این تیربار اگرچه سنگین است، اما می توان آن را مانند یک سلاح معمولی در دست گرفت و شلیک کرد یا بر روی دوپایه یا سه پایه قرار داد. انواع جدید این تیربار دارای دوپایه سرخود هستند که می توان آن را به راحتی تا کرده و در زیر روپوش لوله جاسازی کرد. نکته جالب در مورد باز و بسته کردن این سلاح این است که می توان از یک فشنگ شلیک نشده به عنوان ابزار برای خارج کردن پین ها استفاده کرد.

در طراحی این سلاح مواردی چون وزن معقول، طول کم و قابلیت استفاده به صورت انفرادی مد نظر بوده است. استفاده از پلاستیک و مقدار کمی آلومینیوم باعث کاهش وزن سلاح شده است، اگرچه وزن آن همچنان زیاد است. جاسازی فنر ارتجاع درون قنداق و به کارگیری نوع خاصی از گلنگدن نیز به کاهش طول سلاح کمک کرده است.

با این حال، M60 معایبی نیز داشت: حساسیت فوق العاده آن به گرد و خاک و رطوبت، یکی از نقاط ضعف آن در جنگ ویتنام بود. همچنین، در صورت گیر کردن و خارج نشدن پوکه فشنگ شلیک شده، راه اندازی مجدد تیربار به یک دردسر اساسی تبدیل می شد. دستگیره تپانچه ای شکل سلاح نیز توسط یک خار فنری شکننده به بدنه چفت می شد که خود چفت شدن آن، گاه باعث شکستن یا از کار افتادن خار فنری می گردید.

مدل های مختلف تیربار M60:

• M60E2: نخستین گونه بهینه سازی شده برای نصب بر روی تانک ها و خودروهای زرهی.
• M60E3: در سال ۱۹۸۶ وارد خدمت شد. سبک تر و خوش دست تر، با دوپایه سرخود و سیستم گاز مطمئن تر.
• M60C: برای نصب بر روی هواپیماها طراحی شد. عملکرد گلنگدن با نیروی روغن فشرده و کنترل الکتریکی نواخت تیر.
• M60D: قابلیت نصب بر روی انواع ناوچه و هلیکوپتر، فاقد کنترل الکتریکی نواخت تیر.

انواع مهمات به کار رفته در M60 شامل فشنگ های ضدزره (M61)، رسام (M62)، سرتخت (M63)، ساچمه ای کروی (M85) و تنگستنی ضدزره (M993) است. تمامی این فشنگ ها درون نوار فشنگ فلزی مورد تأیید ناتو قرار می گیرند و معمولاً نوارهای فشنگ آمریکایی دارای ۴ فشنگ معمولی و یک فشنگ رسام هستند.

صنایع دفاعی ایران: خودکفایی و افزایش توان رزمی با سلاح های نیمه سنگین بومی

4.1. خودکفایی و بومی سازی در صنایع دفاعی ایران: از نیاز تا اقتدار

پس از انقلاب اسلامی و به ویژه در دوران دفاع مقدس، جمهوری اسلامی ایران با تحریم های شدید تسلیحاتی مواجه شد. این محدودیت ها، نیاز به خودکفایی و بومی سازی در صنایع دفاعی را بیش از پیش آشکار ساخت. این فرآیند با مهندسی معکوس و سپس طراحی بومی انواع تسلیحات آغاز شد و به تدریج به دستاوردهای چشمگیری در حوزه های مختلف دفاعی، از جمله سلاح های نیمه سنگین، منجر گردید.

تأکید بر قطع وابستگی به کشورهای خارجی و تبدیل تهدید تحریم ها به فرصتی برای رشد و نوآوری، منجر به توسعه دانش و فناوری داخلی شد. امروز، صنعت دفاعی ایران قادر به تولید طیف وسیعی از تجهیزات نظامی است که بسیاری از نیازهای نیروهای مسلح را تأمین می کند. این خودکفایی نه تنها توان دفاعی کشور را افزایش داده، بلکه به عنوان یک عامل بازدارنده مؤثر در برابر تهدیدات منطقه ای و فرامنطقه ای عمل می کند.

4.2. نمونه های برجسته ایرانی در حوزه تسلیحات و پشتیبانی

پیشرفت های صنایع دفاعی ایران تنها به تولید خمپاره اندازهای حدید محدود نمی شود و شامل توسعه انواع دیگری از تسلیحات و سیستم های پشتیبانی است که به افزایش توان رزمی نیروهای مسلح کمک شایانی کرده است:

• تفنگ مصاف: این تفنگ به عنوان سلاح رسمی جدید نیروی زمینی ارتش، جایگزین تفنگ ژ۳ شده است. تفنگ مصاف با ویژگی ها و مزایای بسیار بیشتر نسبت به نسل قبلی خود، از دقت و کارایی بالاتری برخوردار است و به رزمنده کمک مؤثری در میدان نبرد ارائه می دهد. این اقدام نشان دهنده گام بلند ایران در به روزرسانی تسلیحات سبک و نیمه سنگین نیروهای پیاده است.
• تانک کرار و ذوالفقار: اگرچه تانک ها در رده تسلیحات سنگین تر از تعریف نیمه سنگین قرار می گیرند، اما اشاره به آن ها در کنار پیشرفت های دفاعی ایران ضروری است. تانک کرار یک تانک پیشرفته است که نیروی زمینی با همکاری وزارت دفاع در حال تولید آن است و نمونه هایی از آن وارد سازمان نیروی زمینی شده است. تانک ذوالفقار نیز با قابلیت های جدید در حال توسعه است تا بتواند در صحنه نبرد آینده حضوری مؤثر داشته باشد. این تانک ها به همراه ارتقاء تانک های M60 موجود، توان زرهی نیروی زمینی را به شکل قابل ملاحظه ای افزایش می دهند.
• پهپادهای پشتیبانی نظامی (مانند آرش و یزدان): پهپادها به عنوان ابزارهای شناسایی، هدف یابی و پشتیبانی هوایی، نقش حیاتی در افزایش اثربخشی یگان های مجهز به سلاح های نیمه سنگین ایفا می کنند. پهپادهای یزدان که دست پرتاب هستند، برای کارهای اطلاعاتی استفاده می شوند. پهپاد آرش نیز با برد ۲۰۰۰ کیلومتر، یک پهپاد راهبردی و اثربخش ترین پهپاد موجود در نیروی زمینی ارتش است. پهپادهای عمودپرواز نیز برای کارهای اطلاعاتی دیده بان توپخانه (که شامل خمپاره اندازها نیز می شود) به کار می روند. این پهپادها با فراهم آوردن اطلاعات دقیق و لحظه ای، به بهبود دقت آتش و افزایش آگاهی از وضعیت میدان نبرد کمک می کنند.

4.3. الحاق تجهیزات جدید به نیروی زمینی ارتش: گامی بلند در ارتقاء توان دفاعی

در رویدادهای اخیر، شاهد الحاق گسترده تجهیزات سنگین، نیمه سنگین و فوق سنگین به چرخه دفاعی نیروی زمینی ارتش (نزاجا) بوده ایم. این الحاقات، که با حضور فرماندهان ارشد نظامی کشور صورت گرفت، نشان دهنده عزم ایران برای ارتقاء مستمر توان دفاعی و آمادگی رزمی نیروهای مسلح است.

این تجهیزات شامل کشنده های فوق سنگین و راهبردی، خودروهای تانک بر و زرهی در چهار کلاس مختلف هستند که توسط مهندسان مبتکر و انقلابی کشور بازسازی و یا تولید شده اند. خودروهای فوق سنگین، مؤلفه ای حیاتی برای ارتقای تحرک در ناوگان خودرویی نیروی زمینی ارتش محسوب می شوند. قدرت تحرک یکی از مؤلفه های اصلی ارتقای توان و قدرت رزمی است؛ توانایی انتقال سریع یک تیپ یا لشکر با تمام امکانات از یک نقطه به نقطه دیگر کشور در کمترین زمان ممکن، آمادگی رزمی را به طور چشمگیری افزایش می دهد.

علاوه بر این، خودروهای تاکتیکی، انواع پهپادها (مانند آرش و یزدان که پیش تر ذکر شد)، خودروهای ترابری سنگین، تانکرهای حمل سوخت با بالاترین استانداردها و تجهیزات ارتباطی بسیار مدرن و به روز نیز به نزاجا الحاق شده اند. این تجهیزات ارتباطی نقش کلیدی در بالا بردن توان رزم از طریق بهبود هماهنگی و فرماندهی ایفا می کنند.

امیر دریادار سیاری، معاون هماهنگ کننده ارتش، بر این نکته تأکید کرده است که باید برای مبارزه با دشمنی که از فناوری های روز استفاده می کند، آماده باشیم. به طور قطع، دو مؤلفه «ایمان قوی رزمنده» و «داشتن سلاح مناسب با فناوری های روز» می تواند در صحنه نبرد بسیار اثرگذار باشد. همچنین، همکاری و هم افزایی با سایر نیروهای مسلح، مانند نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در عملیات های مشترک موشکی و پهپادی، موجب انسجام و وحدت در نیروهای مسلح می شود و «مشت محکمی برای هر دشمنی است که بخواهد به تمامیت ارضی ما یا منافعمان لطمه وارد کند.»

سرتیپ حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش، نیز به نگاه بومی سازی و ساخت داخل تمام تسلیحات مورد نیاز ارتش اشاره کرد و تأکید داشت که هیچ کدام از تجهیزات جدید ساخت خارج از کشور نیست. این رویکرد، نه تنها استقلال دفاعی کشور را تقویت می کند، بلکه پیامی قاطع به دشمنان مبنی بر خوداتکایی و آمادگی دائم ایران می دهد.

نتیجه گیری

سلاح های نیمه سنگین همواره جایگاه ویژه ای در دکترین نظامی ارتش های جهان داشته اند و به نظر می رسد این اهمیت در آینده نیز پابرجا بماند. این دسته از جنگ افزارها با فراهم آوردن توازنی بی نظیر میان قدرت آتش، قابلیت حمل و انعطاف پذیری تاکتیکی، نقش حیاتی در پشتیبانی از یگان های پیاده و نیروهای ویژه ایفا می کنند. آن ها خلاء میان سلاح های انفرادی و سیستم های توپخانه ای سنگین را پر کرده و به نیروها این امکان را می دهند که در محیط های عملیاتی متنوع، از کوهستان های صعب العبور تا نبردهای شهری، با اثربخشی بالا عمل کنند.

در این میان، جمهوری اسلامی ایران با اتکا به دانش و توان داخلی خود، پیشرفت های چشمگیری در زمینه بومی سازی و تولید این تسلیحات داشته است. از خمپاره اندازهای سری حدید گرفته تا تفنگ مصاف و سامانه های پشتیبانی پهپادی، همه و همه گواه بر عزم راسخ کشور در راستای خودکفایی و افزایش توان دفاعی است. الحاق پیوسته تجهیزات نوین به نیروی زمینی ارتش، نشان دهنده پویایی و آمادگی بالای نیروهای مسلح ایران برای مقابله با هرگونه تهدید و تضمین کننده امنیت و اقتدار ملی است. با ادامه این روند، می توان انتظار داشت که سلاح های نیمه سنگین آینده نیز با بهره گیری از فناوری های هوشمند، کاهش وزن و افزایش دقت، همچنان در خط مقدم نوآوری های دفاعی قرار گیرند و به قدرت بازدارندگی کشور بیش از پیش بیفزایند.