فرزاد موتمن :سینمای ایران نیازمند دگردیسی است/ چرا تنوع ژانر نداریم؟

به گزارش پارازیت، فرزاد موتمن کارگردان و مدرس سینما در طول دوران فعالیت حرفه ای اش فیلم سازی در ژانرهای مختلف را تجربه کرده است. درست است که از نظر خیلی از

منتقدان و علاقه مندان به سینما شاید «شب های روشن» محبوب ترین فیلم موتمن باشد اما او تلاش کرده خودش را به یک ژانر محدود نکند و در فضاهای

مختلفی فیلم بسازد از جنایی و فانتزی گرفته تا کمدی و عاشقانه از «صداها» که فیلم محبوب خودش هم است تا «پوپک و مش ماشاالله»، «سراسر شب» و

«شبگرد» که هنوز اکران نشده است.

با این وجود موتمن معتقد است در سینمای ایران تنوع ژانر نداریم چون حمایتی از فیلمسازان برای تجربیات جدید انجام نمی گیرد. این فیلمساز با اشاره به اینکه سینمای ایران نیازمند یک دگردیسی کامل است، راه نجات سینما را جان گرفتن دوباره بخش خصوصی می داند به شیوه ای که خود تهیه کنندگان سرمایه شان را وارد فیلم کنند نه این که با سرمایه افراد عشق بازیگری فیلمشان را بسازند.

به گزارش پارازیت، در گفت وگویی که با فرزاد موتمن درباره وضعیت سینمای ایران در سال های اخیر داشتیم وی درباره موضوعات مختلفی از جمله لزوم تولید فیلم در بخش خصوصی، نبود تنوع ژانر در سینما و کم رنگ شدن درام اجتماعی، توجه ارگان ها و نهادها به فیلمنامه های متنوع و حمایت از نسل جوان و همچنین فعالیت های اخیرش صحبت کرد.

در این گفت وگو می خوانیم:

* در روزهایی هستیم که سینما موافقان و مخالفان خاص خود را دارد. عده ای فروش فیلم های کمدی را عامل موفقیت سینمای ایران معرفی می کنند و عده دیگر با استناد به دهه ها و سال های پیش از این، معتقد هستند که سینمای ایران روند رو به افولی را طی می کند. باتوجه به تولیدات و شرایط اکران، وضعیت را چطور ارزیابی می کنید؟

از میانه دهه 80 اتفاقی در سینمای ایران رخ داد که مسوولان سینمایی و فرهنگی آن را با عنوان ریل گذاری معرفی می کردند. متاسفانه آنها دقت نکرده بودند که سینما صنعت است و باید با شرایط خاص خود پیش برود.

با این وجود، ریل گذاری انجام شد و جنبه های متعددی را در برگرفت. به عنوان مثال، عملاً تولید فیلم در بخش خصوصی متوقف و دفاترِ فیلمسازی که ما به آنها فیلمنامه می دادیم تا پذیرفته شود و آنها را بسازیم، همگی تعطیل و تبدیل به دفاتر پخش فیلم شدند. همچنین تهیه کننده ها به تعبیری، تبدیل به بنگاه های معاملات املاک شدند. یعنی در دفتر خود منتظر بودند تا کسی با فیلمنامه و پول داخل بیاید. در واقع دیگر پول و یا تلاشی برای جذب سرمایه از طرف تهیه کننده وجود نداشت.

در میانه دهه 80 تحت عنوان جوان گرایی، سالانه 60 – 70 فیلمساز فیلم اولی به بدنه سینما اضافه شد در حالی که ما در سال، فقط می توانستیم 40 -50 فیلم را اکران کنیم. به جز تعداد محدود و انگشت شماری از این فیلمسازها، بقیه تنها یک فیلم ساختند و رفتندعلاوه بر این، فارابی نیز، حمایت از کلیه فیلم های دارای پروانه ساخت را متوقف کرد و عملاً خودش تهیه کننده شد. یعنی پولش را به پاره ای از فیلم ها داد که مورد پسندش بودند.

همچنین تحت عنوان جوان گرایی، سالانه 60 – 70 فیلمساز فیلم اولی به بدنه سینما اضافه شد در حالی که ما در سال، فقط می توانستیم 40 -50 فیلم را اکران کنیم. به جز تعداد محدود و انگشت شماری از این فیلمسازها، بقیه تنها یک فیلم ساختند و رفتند. با این اتفاق، یک بحران تولید و توزیع عجیب به وجود آمد. به صورتی که اکنون 200- 300 فیلم پشت اکران داریم که بحرانی اساسی برای سینما است.

همه این اتفاقات سبب شد تا حتی آثاری که به عنوان درام اجتماعی شناخته می شود (و البته یک ژانر من درآوردی است که در ایران به وجود آمده است) نیز ضعیف و ضعیف تر شوند چون مرکز ثقلِ این آثار از طبقه متوسط شهری به طرف لمپن ها، معتادها، عربده کش ها، قمه کش ها و … معطوف شد.

* با این همه، بر مبنای آمار ارایه شده، شاهد استقبال مخاطبان از فیلم های سینمای ایران هستیم. به صورتی که حتی بعد از مدت ها رکورد مخاطب و فروش جابه جا شده است.

در شرایط فعلی، سینمای ما دو قطبی شده است. یک قطب این سینما، کمدی نشان می دهد و قطب دیگر مختص به فیلم های ارگانی است. رنگ، تنوع و جذابیت از سینمای ما رفته و علاقه مندان واقعی سینما که جوان ها هستند و فیلم های کلاسیک و جدید را دنبال می کنند، دیگر به سینما نمی آیند زیرا فیلم ها برایشان جالب نیست. بنابراین اوضاع خوبی را شاهد نیستیم.

سینمای ما زمانی نجات پیدا می کند که تهیه کنندگان از جیب خود پول دهند و یا پولی را که خودشان فراهم کرده اند و قرار است پاسخگوی آن باشند در فیلم بگذارند. نه اینکه افراد پولداری که می خواهند بازیگر شوند، بیایند و نقش بخرند و به این صورت پول به دست بیایدفکر می کنم مسوولان سینمایی کشور باید روی تصمیم های خود، تجدید نظری اساسی کنند. آنها باید اجازه دهند که بخش خصوصی دوباره پا بگیرد. این تنها اتفاقی است که می تواند سینمای ما را نجات دهد. در واقع سینمای ما زمانی نجات پیدا می کند که تهیه کنندگان از جیب خود پول دهند و یا پولی را که خودشان فراهم کرده اند و قرار است پاسخگوی آن باشند در فیلم بگذارند. نه اینکه افراد پولداری که می خواهند بازیگر شوند، بیایند و نقش بخرند و به این صورت پول به دست بیاید. چون در این صورت تهیه کننده سهم خود را در جیبش گذاشته و سرانجام اکران داخلی و خارجی فیلم و اتفاقات دیگر آن، هیچ اهمیتی برایش ندارد.

* با توجه به نقدهای همیشگی که از دهه های گذشته، نسبت به تولید فیلم در ژانرهای مختلف مطرح است، شاهد هستیم که نه تنها ژانر تازه ای به سینمای ایران اضافه نشده، بلکه برخی ژانرهای این سینما نیز از بین رفته است. به عنوان مثال انگار دیگر قرار نیست فیلم عاشقانه ای با مختصات «شب های روشن» را در سینماها شاهد باشیم. علت این اتفاق را در چه می بینید؟

عشق و علاقه اولم این بود که فیلم سینمایی بسازم اما تا اواخر دهه هفتاد مستندساز بودم. وقتی تصمیم گرفتم که اولین فیلم سینمایی خودم را بسازم و وارد سینمای اکران شوم، همراه نسلی چون ایرج کریمی، سامان مقدم، حمید نعمت اله، مونا زندی، مازیار میری، مهدی کرم پور، محسن امیریوسفی، همگی و شاید من بیشتر به تجربه ژانرهای مختلف علاقه مند بودیم.

علاقه مند به این مسیر بودم، زیرا وقتی به پشت سر نگاه می کردم، می دیدم که سینمای ما اساساً از فیلم های اکشن، جمشید آریا، مواد مخدر، نیروی انتظامی و ملودرام های سوزناک، تعداد اندکی کمدی و فیلم هایی که از آن با عنوان جشنواره ای یاد می شد، تشکیل شده است.

اتفاقاً در نقدهایی که در مجلات سینمایی نوشته می شد نیز می دیدم که اغلب نویسندگان سینمایی نسبت به این موضوع شکایت کرده و می گفتند که چرا ما تنوع ژانر نداریم؟ در نتیجه این موضوع را برای خود، به عنوان یک هدف در نظر گرفتم تا در ژانرهای مختلف کار کنم و تا جای ممکن این کار را انجام دادم اما حمایت لازم صورت نگرفت.

در یک شرایط معمول، وقتی شما «شب های روشن» می سازید و این فیلم علاقه مندانی پیدا می کند، تهیه کنندگان و نهادهای مختلف باید بیایند و به شما بگویند «دیگر چه چیزی داری؟ می خواهیم کمکت کنیم تا آنها را بسازی.» اما نه تنها این اتفاق نیفتاد، بلکه درست بعد از «شب های روشن»، 16 فیلمنامه ام رد شد. علاوه بر این، حمایتی از سوی منتقدان هم نداشتم.

مطمیناً در نسل جوان، آدم های با استعدادی هستند. همان طور که در جوان های 10 – 15 سال گذشته چند فیلمساز با استعداد داشتیم که کارهای قابل توجهی را ارایه کرده اندبا این همه در تمام این سال ها، فیلم های عاشقانه، جنایی، ماورایی و نوآر ساختم ولی دیدم که هیچ کس برای آن اهمیتی قایل نیست. تا به امروز، افتان و خیزان به این مسیر ادامه دادم و حتی در سال های بعد از آن، تریلر روان کاوانه، درام عاشقانه، فیلم پلیسی و یک فیلم کاملاً تجربی و فیلمی کمدی ساختم ولی عملاً این مسیر مورد حمایت قرار نگرفت.

اغلب بچه های نسل من یا این کار را رها کرده اند، یا از ایران رفته اند یا خانه نشین شده و تغییر شغل داده اند. تنها چند پوست کلفت باقی ماندیم.

* باتوجه به فضای آموزشی که برای جوانان علاقه مند به سینما حاکم است و فیلمسازان فیلم کوتاهی که بعضاً شاهد درخشش آنها هستیم، فکر می کنید کارگردان های نسل تازه می توانند شرایط سینمای ایران را تغییر دهند؟

احساس می کنم که بافت سینمای ما باید تغییر کند. ما باید به طرف، سینمایی صنعتی و حرفه ای برویم. با این شکلی که در حال جلو رفتن هستیم، خیلی امید چندانی ندارم. البته مطمیناً در نسل جوان، آدم های با استعدادی هستند. همان طور که در جوان های 10 – 15 سال گذشته چند فیلمساز با استعداد داشتیم که کارهای قابل توجهی را ارایه کرده اند. ولی اکنون فیلمسازی واقعاً سخت و ادامه دادن آن به مراتب سخت تر است. در نتیجه افراد فیلمی می سازند و دیگر حمایت نمی شوند. به نظر می آید در بهترین حالت، هرکس بیش از دو، سه فیلم نمی تواند بسازد. حس می کنم خیلی چیزها باید تغییر کند. زیرا سینمای ایران نیاز به یک دگردیسی کامل دارد.

* از آخرین فیلم شما چند سالی می گذرد، آیا کم کار شدنتان به شرایط موجود مرتبط است؟

اتفاقاً خیلی پرکار هستم. اما به دلیل بافت غلط اقتصادی که سینما دارد، کارها نتیجه نمی گیرد. 5 سال پیش، «سراسر شب» را ساختم که شخصی ترین فیلم من است. فیلمی آوانگارد و کاملاً تجربی. اما برای اکران این فیلم، مرتب بهانه آوردند و امروز و فردا کردند. تا اینکه بعد از 2 سال به آن زمان اکران دادند. اما نمایش عمومی این فیلم مصادف با ماه هایی شد که کرونا شیوع پیدا کرد. به این ترتیب سینماها برای چند ماه تعطیل شد. بنابراین فیلم در سینما اکران نشد و آن را به پلتفرم بردند. خب پلتفرمی که مردم در آن با زدن دکمه ای، «بفرمایید شام» و «مافیا» می بینند، جای اکران چنین فیلمی نیست. زیرا وقتی همان تماشاگر دکمه «سراسر شب» را می زند، مخش سوت می کشد. در نتیجه فیلم قربانی تماشاگری شد که برای آن فیلم نیست و اصلاً نباید آن را نگاه کند.

بعد از آن فیلمی کمدی ساختم که خیلی فروخت. برای اینکه بتوانم خودم را نجات دهم، این کار را کرده ام. 2 سال پیش هم فیلم «شبگرد» را ساختم که هنوز اکران نشده است. چون اختلاف هایی بین گروه تولید وجود داشت که مانع از نمایش عمومی فیلم شد. این اختلاف ها ریشه در بافت اقتصادی غلط سینمای ما دارد. سرمایه گذارهایی به این کار می آیند که برای سینما نیستند. در نتیجه حضور آنها، هزار مساله درست می کند. سرمایه گذارهایی که متوجه این نیستند که بدانند اگر وارد سینما شدند باید در کنار آدم های با سابقه تر قرار گرفته و یاد بگیرند. البته اکنون مشکلات فیلم «شبگرد» حل شده و امیدوارم که به زودی اکران شود. زیرا فیلمی است که خودم خیلی به آن علاقه مندم.

* آیا قرار است فیلم تازه ای بسازید؟

پروانه ساخت برای فیلم جدیدم را گرفته ام و امیدوارم به زودی بتوانیم آن را شروع کنیم. عنوان فیلم «شیوا» است.

22057