ضرورت آگاهی والدین از جنبه های مختلف حضور کودکان در فضای مجازی

گزارش پارازیت از نشست علمی صیانت از حقوق کودکان؛

محمدمهدی سیدناصری، پژوهشگر حقوق بین الملل کودکان گفت: کودکان امروزی به طور گسترده به بازی ها و سرگرمی هایی روی آورده اند که نه تنها برایشان سود چندانی نداشته بلکه انزوا، گوشه گیری و دوری از جمع را در آنان تقویت کرده و حتی در بسیاری مواقع آنان را به کودکانی پرخاشگر تبدیل می کند

به گزارش خبرنگار فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری پارازیت، نشست علمی صیانت حقوق کودکان در فضای مجازی؛ دغدغه ای جهانی و چالشی ملی توسط کانون فرهنگی دانشجویی عدالت اجتماعی دانشگاه ازاد اسلامی واحد تهران غرب برگزار شد. سخنرانان این نشست محمدمهدی سیدناصری (پژوهشگر حقوق بین الملل کودکان و مدرس دانشگاه) و حسین ترکمان (وکیل دادگستری و مدرس دانشگاه) بودند.

سیدناصری سخران اول عنوان کرد: انسان به واسطه هیپنوتیزم عصر تکنولوژی از فروغی که جوهره وجودی اوست، دور شده است، اما نباید فراموش کرد که فناوری به خودی خود بد نیست بلکه نحوه استفاده از آن بسیار مهم است، فناوری عالی است، اما اگر تحت کنترل ما باشد. کودکان امروزی به طور گسترده به بازی ها و سرگرمی هایی روی آورده اند که نه تنها برایشان سود چندانی نداشته بلکه انزوا، گوشه گیری و دوری از جمع را در آنان تقویت کرده و حتی در بسیاری مواقع آنان را به کودکانی پرخاشگر تبدیل می کند. در واقع هم اکنون شاهد تولد نسلی از انسان ها هستیم که از ابتدای کودکی چشم به دنیای تکنولوژی و ابزار هوشمند گشوده اند که به مراتب از لحاظ سواد دیجیتال، سواد عمومی، سواد مالی و حقوقی بالاتر از پیشینیان خود هستند، اما از نظر ارتباط با دنیای واقعی و تعاملات انسانی به مراتب ضعیف تر بوده و با پدیده های احساسی بیگانه هستند.

وی در ادامه افزود: باید توجه کرد که در این فضای بی انتها و پرسرعت مجازی خطرات بسیاری کودکان را تهدید می کند و شرایطی فراهم می شود که حقوق آنان نقض یا محدود شود. در نتیجه توجه، حمایت و صیانت حقوق کودکان از سوی دولت ها و سایر نهاد های دولتی و مدنی و متولیان امور کودکان در سطح بین المللی و داخلی ضروری است. منظور از کودک در این نوشتار به استناد اکثر اسناد حقوق بشری، شخصی است که به سن 18 سالگی نرسیده است. همان طور که کنوانسیون حقوق کودک در ماده یک خود اشعار می دارد: از نظر کنوانسیون حاضر منظور از کودک افراد انسانی زیر 18 سال است، مگر این که طبق قانون قابل اجرا در مورد کودک سن بلوغ کمتر تشخیص داده شود.

سیدناصری اظهار داشت: از منظر حقوقی و در سطح بین المللی نیز اسناد و اقدامات مهمی در حمایت از حقوق کودکان به چشم می خورد. یکی از مهمترین اسناد حقوقی در این زمینه، کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد است که در سال 1989 میلادی به تصویب رسید. در سال های بعد و با پیشرفت اینترنت و رسانه های دیجیتال این سند حقوقی مورد بازنگری قرار گرفت و برای حمایت از حقوق کودکان و جلوگیری از تضییع حقوق آنها در محیط مجازی و دیجیتال مفاد جدیدی به آن افزوده شد.

وی افزود: از جمله مفاد جدید این کنوانسیون اجرای قانون حمایت از اطلاعات عمومی در فضای اینترنت، ساده کردن اصطلاحات و شرایط استفاده از نرم افزار های دیجیتال مخصوص کودکان، تعیین ناظرانی برای مناسب سازی مطالب و محتوا های ارایه شده از سوی شرکت های رسانه ای برای کودکان زیر 18 سال و … است. از جمله اقدامات بین المللی دیگر، اعلامیه یونسکو در سال 1999 میلادی برای حمایت از حقوق کودکان و طرح اقدام برای حمایت از آنان، گزارش سالانه یونیسف درباره وضعیت کودکان در سال 2017 میلادی برای تحقق حقوق کودکان در فضای سایبری، توصیه شورای اروپا در سال 2018 میلادی به کشور های عضو در محافظت و تحقق حقوق کودک در محیط دیجیتال را می توان نام برد. در کنار این موارد در تفسیر عمومی شماره 25 منتشره در تاریخ 21 مارس 2021 میلادی، کمیته حقوق کودک سازمان ملل متحد یک نهاد حقوق بشری پیمان محور، به چگونگی اعمال پیمان نامه حقوق کودک توسط دولت ها در حوزه ی دیجیتال پرداخت.

وی با بیان اینکه هدف کمیته از این تفسیر عمومی، ارایه راهبرد برای تقنین و سیاست گذاری در زمینه تحقق تعهدات دولت ها در چارچوب پیمان نامه حقوق کودک و پروتکل های اختیاری آن در پرتوی فرصت ها، مخاطرات و چالش های محیط دیجیتال بود. به بیان بهتر، امروز با تفسیر عمومی این کمیته، حقوق کودک نه تنها در محیط آفلاین بلکه در محیط دیجیتال و برخط نیز تضمین می شود، توضیح داد: از منظر داخلی علاوه بر این که کلیات قوانین و مقررات جمهوری اسلامی حمایت های کلی را از قشر کودک و نوجوان مورد نظر قرار می دهد، تصویب سند صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان در فضای مجازی با هدف ساماندهی فضای مجازی کودک و ایجاد یک زیست بوم محافظت شده، توسط شورای عالی فضای مجازی اقدامی مهم و راهبردی در این زمینه است که در آن به 9 سیاست کلان برای محافظت از کودکان در برابر آسیب های احتمالی فضای مجازی اشاره شده است و تدوین کنندگان در سازوکاری تولید، مدیریت و نظارت بر تولید محتوا را به برخی نهاد های اجرایی و حاکمیتی واگذار کرده اند.

نقش خانواده و والدین در مراقبت از کودکان در فضای مجازی

دکتر ترکمان نیز در بخشی از سخنان خود عنوان کرد: در کنار همه ساز و کار های قانونی باید گفت یکی از مهم ترین و اساسی ترین نهاد ها در ایجاد یا کنترل وابستگی کودکان و نوجوانان به فضای مجازی، خانواده و والدین هستند و به گفته کارشناسان، والدین به عنوان الگو های رفتاری، تاثیر شگرفی در تربیت روانی، فکری و روند اجتماعی شدن فرزندان دارند و می توانند نقش بسیار مهمی در مدیریت ارتباط کودکان با محیط دیجیتال داشته باشند؛ لذا نهادینه کردن برخی از جنبه های رفتار اجتماعی در دوران کودکی نیازمند همکاری و همراهی خانواده هاست. کودکان کار مجازی که به جای کار کردن در پشتِ چراغ های قرمز، در خانه های لوکس و پرتجمل زندگی می کنند، با اهداف اقتصادی وارد دنیای بی حد و مرز مجازی می شوند .

وی افزود: بنابراین آگاهی و اطلاع والدین از جنبه های مثبت و منفی سرگرمی های دیجیتال و حضور کودکان در فضای مجازی بسیار مهم است. آنان باید با تشخیص بازی های مفید و مناسب سن و جنس کودکان و شناخت نسبت به مسایل تربیتی و آگاهی نسبت به انواع بازی های رایانه ای، همواره سواد و اطلاعات دیجیتالی خود را به روز نگه دارند تا بتوانند پاسخگوی پرسش ها و نیاز های فرزندان در این عرصه باشند.

ترکمان اظهار داشت: در این راه نقش فرهنگ سازی و اطلاع رسانی مناسب برای خانواده ها نیز بسیار حایز اهمیت است و باید در دستور کار مراکز فرهنگی و متولیان امر قرار گیرد. همچنین با رشد شبکه های اجتماعی مجازی، یکی از پدیده های نوظهور استفاده از کودکان به عنوان ابزاری برای تبلیغ و کسب درآمد و جمع کردن دنبال کننده از سوی برخی خانواده هاست. این کودکان کار مجازی که به جای لباس آلوده، پاره و پوسیده و کار کردن در پشتِ چراغ های قرمز، در خانه های لوکس و پرتجمل زندگی می کنند، با اهداف اقتصادی و اغلب توسط والدین وارد دنیای بی حد و مرز مجازی می شوند. درحالی که متخصصان امر در این باره هشدار داده اند که کودکان ابزار کسب درآمد نیستند و این اقدامات در آینده برای آنان آسیب ها و لطمه های جبران ناپذیری به دنبال دارد و نقض حریم شخصی محسوب می شود.

وی با تاکید بر اینکه انتشار بی رویه اطلاعات خصوصی کودکان مانند عکس، ویدیو، صوت و… با هر هدف و انگیزه ای، چون نمایش زیبایی و استعداد های کودکان، برانگیختن حس ترحم مخاطبان، تبلیغ کالا و خدمات در فضای مجازی و رسانه ملی، سایت های خبری و اینترنتی و صفحات شخصی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی حتی والدین است نیز نقض حریم خصوصی کودکان محسوب می شود، اظهار داشت: از منظر حقوقی و در قوانین و اسناد بین المللی حفظ حریم شخصی کودک محترم شمرده شده و بر حفظ حریم شخصی کودک در برابر تمام اشکال استثمار که هر یک از جنبه های رفاه کودک را به مخاطره بیندازد، تاکید شده است و لازم است بشر آگاهانه تر از ابزار تکنولوژی استفاده کند که شفاف سازی و آگاه کردن جامعه در این زمینه نیز بر عهده کارشناسان و متولیان فرهنگی و حقوقی جامعه است.

این کارشناس خاطر نشان کر: تکنولوژی بیشتر از این که ذاتاً فناورانه باشد، ماهیتی اخلاقی، فرهنگی و انسانی دارد که به خودی خود مخرب نیست و نحوه استفاده از آن است که بسیار مهم است و عدم توجه به اخلاق در مواجه با تکنولوژی در عصر حاضر سبب خلق پلتفرم ها و خدماتی از فناوری های هوش مصنوعی شده است که خارج از اراده و کنترل بشر است و در آینده ای نه چندان دور و با ادامه این روند شاهد شکل گیری نظم نوینی در اجتماع بشری خواهیم بود که در روش مواجهه با جامعه و قانون اثرگذار خواهد بود..