روند به اجرا گذاشتن مهریه

مطالبه مهریه، یکی از حساس ترین و پیچیده ترین مراحل در فرایند جدایی یا حتی در طول زندگی مشترک است. این مسیر قانونی، با وجود تعهدات مشخص، همواره با ابهامات و دغدغه های بسیاری برای زوجین همراه بوده است. زنانی که قصد مطالبه حق قانونی خود را دارند، مردانی که از تعهدات خود آگاه می شوند، و حتی خانواده ها که درگیر این مسائل می شوند، همگی نیازمند راهنمایی جامع و شفافی هستند تا با آگاهی کامل گام بردارند.

در طول سالیان متمادی، مسیر مطالبه مهریه دستخوش تغییرات و تفسیرهای گوناگون قانونی بوده است. آخرین بخشنامه ها و تغییرات، به ویژه بخشنامه اخیر قوه قضاییه مورخ ۲۴ مهر ۱۴۰۳، نحوه انتخاب مرجع صالح برای مطالبه مهریه را تحت تأثیر قرار داده و راهگشای جدیدی را پیش روی افراد قرار داده است. در این مقاله، با نگاهی دقیق به تمام جنبه های این روند، از تعریف مهریه تا آخرین تحولات قانونی، هزینه ها، مدارک مورد نیاز، روش های اجرایی و نکات حقوقی کلیدی، تلاش شده است تا راهنمایی جامع و کاربردی ارائه شود. هدف آن است که خواننده با درک عمیق از حقوق و مسئولیت های خود، بتواند تصمیمی آگاهانه و مطمئن در این مسیر سرنوشت ساز بگیرد و در صورت لزوم، به مشاوره تخصصی حقوقی هدایت شود.

مهریه چیست و انواع آن؟

مهریه، واژه ای آشنا در فرهنگ ازدواج ایرانی، در واقع یک حق مالی است که به محض جاری شدن عقد نکاح، بر ذمه مرد قرار می گیرد و زن مالک آن می شود. این حق، نه تنها نمادی از احترام و تضمین مالی برای زن محسوب می شود، بلکه از نظر حقوقی نیز به عنوان یک «دین» تلقی می گردد. به این معنا که مرد موظف به پرداخت آن است و زن می تواند هر زمان که بخواهد (با رعایت شرایط قانونی) آن را مطالبه کند. مهریه می تواند شامل هر مالی باشد که ارزش اقتصادی داشته، مشخص و معین باشد، قابل تملک باشد و از نظر شرعی و قانونی مشروعیت داشته باشد؛ از سکه و وجه نقد گرفته تا ملک، خودرو و حتی انجام یک کار مشخص.

انواع مهریه: عندالمطالبه و عندالاستطاعه

در قانون ایران، دو نوع اصلی مهریه وجود دارد که هر یک شرایط مطالبه متفاوتی دارند:

• مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه، رایج ترین شکل آن است. در مهریه عندالمطالبه، زن می تواند هر زمان که بخواهد، حتی در طول زندگی مشترک و بدون نیاز به طلاق، آن را از همسرش مطالبه کند. بار اثبات وجود مهریه و عدم پرداخت آن بر عهده زن است. مرد موظف به پرداخت آن است، مگر اینکه بتواند ادعای اعسار (ناتوانی مالی) خود را ثابت کند.
• مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت آن مشروط به توانایی مالی مرد است. به این معنا که زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را دریافت کند که ثابت شود مرد تمکن مالی لازم برای پرداخت آن را دارد. بار اثبات تمکن مالی در مهریه عندالاستطاعه بر عهده زن خواهد بود. این شرط، روند مطالبه را کمی پیچیده تر می کند، چرا که زن باید دارایی ها و وضعیت مالی همسرش را شناسایی و به دادگاه ارائه دهد.

مهریه صحیح و ویژگی های آن

یک مهریه معتبر، باید از ویژگی های خاصی برخوردار باشد تا از نظر قانونی قابل مطالبه باشد. اگر این ویژگی ها رعایت نشود، ممکن است مهریه باطل اعلام شود، هرچند که معمولاً در عقد دائم، بطلان مهریه منجر به بطلان خود عقد نمی شود. این ویژگی ها عبارتند از:

1. مالیت و ارزش مالی: مهریه باید دارای ارزش اقتصادی و مالی باشد، مانند سکه، وجه نقد، ملک، یا سهام.
2. مشخص و معین بودن: مقدار و نوع مهریه باید کاملاً واضح و بدون ابهام تعیین شود. برای مثال، «چند شاخه گل» مهریه معینی نیست، اما «صد و چهارده سکه تمام بهار آزادی» کاملاً مشخص است.
3. قابلیت تملک: مهریه باید چیزی باشد که بتوان آن را به ملکیت زن درآورد. برای مثال، هوا یا نور آفتاب نمی تواند مهریه باشد.
4. مشروعیت: مهریه نباید از نظر شرعی یا قانونی حرام یا غیرمجاز باشد.

نکات مهم درباره مهریه

موضوع مهریه، بسته به شرایط عقد و زندگی مشترک، نکات ظریفی دارد که باید به آن ها توجه کرد:

• مهریه در عقد دائم و موقت: در عقد دائم، عدم تعیین مهریه باعث بطلان عقد نمی شود و در این صورت، مهریه المثل (مهریه ای که عرفاً برای زنانی با شرایط مشابه تعیین می شود) به زن تعلق می گیرد. اما در عقد موقت (صیغه)، تعیین مهریه یکی از ارکان اصلی عقد است و عدم تعیین آن موجب بطلان عقد می شود. همچنین، مطالبه مهریه در عقد موقت تنها از طریق دادگاه امکان پذیر است و اداره ثبت در این موارد صلاحیتی ندارد.
• مهریه بعد از فوت زوج: مهریه یک دین است و با فوت مرد از بین نمی رود. در صورت فوت زوج، زن می تواند مهریه خود را از ماترک (اموال به جا مانده از متوفی) او مطالبه کند. در این شرایط، ورثه مرد هیچ تکلیف شخصی برای پرداخت مهریه ندارند و بدهی مهریه صرفاً از اموال متوفی کسر می شود.
• فسخ نکاح و مهریه: اگر نکاح قبل از نزدیکی به هر دلیلی فسخ شود، به زن مهریه تعلق نمی گیرد. اما اگر نزدیکی صورت گرفته باشد، تمام مهریه به زن پرداخت خواهد شد.

پیش نیازها و مدارک لازم برای مطالبه مهریه

برای آغاز روند مطالبه مهریه، داشتن برخی مدارک و رعایت پیش نیازهایی ضروری است. تهیه دقیق این مدارک می تواند سرعت و کارایی پرونده را به میزان قابل توجهی افزایش دهد و از تأخیرهای احتمالی جلوگیری کند.

مدارک اصلی

این مدارک، ستون فقرات پرونده مطالبه مهریه را تشکیل می دهند:

1. اصل یا رونوشت سند ازدواج: سند ازدواج، اصلی ترین مدرک برای اثبات عقد و میزان مهریه است. در صورتی که اصل سند در دسترس نباشد یا مفقود شده باشد، می توان با مراجعه به دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده، درخواست صدور رونوشت یا المثنی سند ازدواج را ارائه داد. این کار معمولاً با ارائه مدارک شناسایی و پرداخت هزینه انجام می شود.
2. شناسنامه و کارت ملی زوجه: مدارک هویتی زن برای احراز هویت و تشکیل پرونده الزامی است.
3. ثبت نام در سامانه ثنا: برای پیگیری های قضایی و دریافت ابلاغیه ها، ثبت نام در سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) ضروری است. تمامی مکاتبات و ابلاغیه های دادگاه و اداره ثبت از طریق این سامانه صورت می گیرد و عدم ثبت نام می تواند منجر به عدم اطلاع از روند پرونده و از دست دادن فرصت ها شود.

مدارک تکمیلی (در صورت وجود)

این مدارک می توانند به زن در توقیف اموال و تسریع روند کمک کنند، به ویژه در موارد مهریه عندالاستطاعه:

• مشخصات دقیق اموال منقول و غیرمنقول زوج: شامل سپرده های بانکی (شماره حساب و نام بانک)، پلاک خودرو (شماره پلاک و مدل خودرو)، پلاک ثبتی ملک (آدرس و مشخصات ثبتی)، سهام (مشخصات شرکت و تعداد سهام)، فیش حقوقی یا حکم بازنشستگی (برای توقیف بخشی از حقوق) و هرگونه مستندات دیگر از دارایی های زوج. ارائه این اطلاعات به اداره ثبت یا دادگاه، روند شناسایی و توقیف اموال را بسیار ساده تر می کند.
• هرگونه مستندات برای اثبات تمکن مالی زوج (برای مهریه عندالاستطاعه): اگر مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد، زن باید توانایی مالی مرد را اثبات کند. این مستندات می تواند شامل هرگونه مدرکی باشد که نشان دهنده درآمد، دارایی ها، یا سبک زندگی لوکس مرد باشد، مانند سند ملکی، قرارداد کاری با درآمد بالا، مدارک مربوط به حساب های بانکی پرگردش، یا حتی شهادت شهود.

شرایط کلی مطالبه مهریه

پیش از هر اقدامی، باید مطمئن شد که شرایط کلی مطالبه مهریه فراهم است:

• وجود عقد دائم: مهریه معمولاً در چارچوب عقد دائم مطالبه می شود. در عقد موقت نیز مهریه قابل مطالبه است، اما مسیر آن کمی متفاوت خواهد بود.
• حال بودن مهریه: یعنی مهریه به صورت عندالمطالبه باشد یا در مهریه عندالاستطاعه، توانایی مالی مرد برای پرداخت اثبات شود.
• عدم بخشش رسمی مهریه: اگر مهریه به صورت رسمی (مثلاً در دفتر اسناد رسمی) بخشیده شده باشد، دیگر قابل مطالبه نیست. در این موارد، سند بخشش اهمیت زیادی پیدا می کند. اگر بخشش به صورت غیررسمی بوده باشد، اثبات آن دشوار و نیازمند دلایل محکمه پسند است.

با تهیه این مدارک و اطمینان از شرایط فوق، می توان گام های بعدی را برای مطالبه مهریه برداشت.

روش های به اجرا گذاشتن مهریه: ثبت یا دادگاه؟ (آخرین تغییرات قانونی)

زمانی که زنی تصمیم به مطالبه مهریه خود می گیرد، دو مسیر اصلی قانونی پیش روی او قرار دارد: مراجعه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک یا دادگاه خانواده. انتخاب هر یک از این مسیرها، پیامدها و مراحل خاص خود را دارد. نکته بسیار مهم و حیاتی، توجه به آخرین تغییرات قانونی است که این انتخاب را تحت تأثیر قرار داده است.

در گذشته، طبق رویه قضایی و برخی بخشنامه ها، زوجه پیش از مراجعه به دادگاه، ملزم بود که ابتدا به اداره اجرای ثبت مراجعه کند و گواهی عدم امکان وصول مهریه را از آنجا دریافت نماید. این الزام، در مواردی باعث طولانی شدن روند و حتی سوءاستفاده احتمالی زوج (مانند انتقال اموال در فرصت ایجاد شده) می شد.

با تصویب بخشنامه قوه قضاییه مورخ ۲۴ مهر ۱۴۰۳، تحول مهمی در این رویه ایجاد شده است. بر اساس این بخشنامه، الزام به مراجعه اولیه به اداره اجرای ثبت برای مطالبه مهریه حذف شده است. این بدان معناست که زوجه از این پس می تواند مستقیماً با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و طرح دادخواست در دادگاه خانواده، مطالبه مهریه خود را آغاز کند. این تغییر، انعطاف پذیری بیشتری را برای زوجه فراهم می آورد و او می تواند با در نظر گرفتن شرایط خود و همسرش، بهترین مسیر را انتخاب کند.

این تغییر قانونی اهمیت زیادی دارد، زیرا به زوجه امکان می دهد در شرایطی که شناسایی اموال زوج اهمیت حیاتی دارد (مانند احتمال انتقال اموال)، سریع تر به دادگاه مراجعه کرده و از امتیاز تامین خواسته (توقیف فوری اموال) بهره مند شود. با این حال، هر دو روش همچنان مزایا و معایب خود را دارند که در ادامه به تفصیل بررسی می شوند.

روند مطالبه مهریه از طریق اداره اجرای ثبت

مطالبه مهریه از طریق اداره اجرای ثبت، می تواند در شرایطی که زوج دارای اموال مشخص و قابل توقیف است، روشی سریع تر و کم هزینه تر باشد. این روند به شرح زیر است:

1. گام ۱: دفترخانه ثبت ازدواج
   • درخواست صدور اجراییه: زن یا وکیل او باید به دفترخانه ای که عقد ازدواج در آن به ثبت رسیده، مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه برای مهریه را ارائه دهد. این اجراییه سندی است که به اداره ثبت اجازه می دهد برای وصول مهریه اقدام کند.
2. گام ۲: اداره اجرای ثبت
   • تشکیل پرونده و اخذ شماره پرونده: پس از دریافت اجراییه از دفترخانه، باید به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک (معمولاً اداره پنجم مهریه) مراجعه کرده و با ارائه اجراییه و مدارک شناسایی، پرونده ای تشکیل و شماره پرونده دریافت شود.
   • تکمیل فرم های استعلام اموال: در این مرحله، زن می تواند با تکمیل فرم های مربوطه، درخواست استعلام از مراجع مختلف را برای شناسایی اموال زوج ارائه دهد. این استعلام ها معمولاً شامل موارد زیر است:
     • بانک مرکزی: برای شناسایی حساب های بانکی و موجودی آن ها.
     • راهنمایی و رانندگی: برای شناسایی پلاک خودروهای ثبت شده به نام زوج.
     • اداره ثبت اسناد و املاک: برای شناسایی املاک و مستغلات ثبت شده به نام زوج.
     • سازمان بورس و اوراق بهادار: برای شناسایی سهام و اوراق بهادار.
     • سازمان تامین اجتماعی یا ادارات مربوطه: برای شناسایی فیش حقوقی یا مستمری بازنشستگی (در صورت کارمند بودن زوج).
   • درخواست ممنوع الخروجی: در صورت لزوم و برای جلوگیری از خروج زوج از کشور، می توان در همین مرحله درخواست ممنوع الخروجی او را نیز ارائه داد.
3. گام ۳: ابلاغ اجراییه به زوج
   • پس از تشکیل پرونده، اجراییه به زوج ابلاغ می شود. زوج از زمان ابلاغ، ۱۰ روز فرصت دارد تا مهریه را پرداخت کند یا اموالی را برای پرداخت آن معرفی نماید.
4. گام ۴: توقیف اموال و مزایده
   • معرفی اموال توسط زوجه یا نتایج استعلامات: در صورتی که زوج در مهلت ۱۰ روزه اقدام به پرداخت یا معرفی اموال نکند، زن می تواند اموالی را که از قبل شناسایی کرده یا از طریق استعلامات مشخص شده اند، به اداره ثبت معرفی و درخواست توقیف آن ها را بدهد.
   • توقیف اموال قابل توقیف: اداره ثبت اقدام به توقیف اموال شناسایی شده می کند. در این مرحله باید به مفهوم مستثنیات دین توجه داشت. مستثنیات دین اموالی هستند که قانوناً قابل توقیف نیستند، مانند منزل مسکونی مورد نیاز، اثاثیه ضروری زندگی، ابزار کار و بخشی از حقوق (که در بخش های بعدی به تفصیل توضیح داده خواهد شد).
   • مراحل کارشناسی و مزایده: پس از توقیف، اموال توسط کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی می شوند و در صورت عدم پرداخت مهریه توسط زوج، از طریق مزایده به فروش می رسند و مبلغ مهریه از محل فروش آن ها به زن پرداخت می شود.

مزایا و معایب روش مطالبه از طریق ثبت

• مزایا:
  • سرعت بیشتر در صورت شناسایی اموال: اگر اموال مشخصی از زوج وجود داشته باشد، این روش می تواند سریع تر به نتیجه برسد، زیرا نیازی به طی کردن مراحل طولانی دادرسی و صدور حکم قطعی دادگاه نیست.
  • هزینه کمتر اولیه: هزینه های اولیه در این روش، به خصوص در مقایسه با دادگاه، معمولاً کمتر است. (صرفاً حق الثبت دفترخانه و نیم عشر دولتی پس از وصول)
  • عدم نیاز به حکم دادگاه در ابتدا: مستقیماً بر اساس سند ازدواج (که یک سند رسمی است) اقدام می شود.
• معایب:
  • ریسک انتقال اموال: در فاصله زمانی بین درخواست اجراییه تا ابلاغ و توقیف اموال، زوج ممکن است فرصت پیدا کند تا دارایی های خود را به نام دیگران منتقل کرده و از پرداخت مهریه فرار کند.
  • عدم کارایی برای مهریه عندالاستطاعه: این روش برای مهریه هایی که از نوع عندالاستطاعه هستند، مناسب نیست، زیرا اثبات تمکن مالی زوج نیازمند رسیدگی قضایی در دادگاه است.
  • عدم پوشش عقد موقت: مهریه عقد موقت از طریق ثبت قابل مطالبه نیست.

روند مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

با توجه به بخشنامه جدید قوه قضاییه، مراجعه مستقیم به دادگاه خانواده برای مطالبه مهریه، اکنون یک گزینه فعال و در بسیاری موارد، گزینه مطلوب تر است، به ویژه زمانی که نگرانی از انتقال اموال وجود دارد یا اثبات تمکن مالی زوج لازم است.

1. گام ۱: دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
   • ثبت دادخواست مطالبه مهریه: زن یا وکیل او با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را ثبت می کند. در این دادخواست، میزان مهریه و خواسته زن (پرداخت مهریه) به وضوح قید می شود.
   • درخواست تامین خواسته: یکی از مزایای کلیدی این روش، امکان درخواست تامین خواسته است. این درخواست به دادگاه اجازه می دهد که حتی پیش از رسیدگی ماهوی به پرونده و صدور حکم نهایی، برای جلوگیری از فرار از دین و انتقال اموال توسط زوج، دستور توقیف فوری اموال او را صادر کند. این اقدام می تواند از بسیاری از مشکلات بعدی جلوگیری کند. برای صدور قرار تامین خواسته، زن باید مبلغی به عنوان خسارت احتمالی (معمولاً ۱۰ تا ۲۰ درصد از ارزش خواسته) به حساب دادگستری واریز کند که پس از صدور حکم به نفع او، مسترد می شود.
2. گام ۲: رسیدگی در دادگاه
   • تعیین وقت رسیدگی و حضور طرفین: دادگاه وقت رسیدگی تعیین کرده و طرفین یا وکلای آن ها را برای حضور و ارائه توضیحات دعوت می کند. در این جلسات، ادله و مستندات هر دو طرف بررسی می شود.
   • صدور حکم: پس از بررسی های لازم، دادگاه حکم خود را مبنی بر پرداخت مهریه توسط زوج صادر می کند. این حکم ممکن است به صورت قطعی باشد یا نیاز به تجدیدنظر داشته باشد.
3. گام ۳: مرحله اجرا (اجرای احکام دادگستری)
   • ارجاع پرونده به اجرای احکام دادگستری: پس از قطعی شدن حکم دادگاه، پرونده برای اجرای حکم به واحد اجرای احکام دادگستری ارجاع داده می شود.
   • استعلام و توقیف اموال: در صورتی که تامین خواسته قبلاً انجام نشده باشد، در این مرحله می توان درخواست استعلام و توقیف اموال زوج را از طریق اجرای احکام دادگستری داد. این واحد نیز مانند اداره ثبت، می تواند از مراجع مختلف (بانک، راهنمایی و رانندگی، ثبت اسناد و غیره) استعلام بگیرد.
   • درخواست اعسار از پرداخت مهریه توسط زوج:
     • تعریف اعسار و شرایط اثبات آن: اگر زوج توانایی پرداخت مهریه را به صورت یکجا نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. اعسار به معنای ناتوانی مالی از پرداخت بدهی است. برای اثبات اعسار، زوج باید لیست کامل دارایی ها و بدهی های خود را ارائه کرده و حداقل چهار شاهد معتبر نیز معرفی کند که به وضعیت مالی او آگاه باشند و شهادت دهند که او توانایی مالی کافی برای پرداخت یکجای مهریه را ندارد.
     • نحوه رسیدگی دادگاه به درخواست اعسار و تعیین اقساط: دادگاه پس از بررسی دادخواست اعسار و شهادت شهود، در صورت احراز اعسار زوج، حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. این اقساط معمولاً شامل یک پیش قسط و اقساط ماهانه است که با توجه به وضعیت مالی زوج تعیین می شود.

مزایا و معایب روش مطالبه از طریق دادگاه

• مزایا:
  • امکان تامین خواسته فوری: این امکان، یک مزیت بسیار مهم برای جلوگیری از انتقال اموال توسط زوج است.
  • پوشش تمامی موارد: این روش هم برای مهریه عندالمطالبه و هم برای مهریه عندالاستطاعه قابل استفاده است و حتی مهریه در عقد موقت نیز تنها از این طریق قابل مطالبه است.
  • رسیدگی به ادعای اعسار: پرونده اعسار زوج در خود دادگاه بررسی می شود که این امر، فرایند را متمرکزتر می کند.
• معایب:
  • هزینه های اولیه دادرسی بیشتر: هزینه دادرسی در دادگاه بر اساس درصدی از ارزش مهریه محاسبه می شود (3.5 درصد از مبلغ کل مهریه) که می تواند در ابتدا زیاد به نظر برسد. البته، زوجه می تواند همزمان با دادخواست مهریه، درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز بدهد.
  • روند طولانی تر رسیدگی: فرآیند رسیدگی در دادگاه، به دلیل مراحل مختلف دادرسی و احتمال تجدیدنظرخواهی، معمولاً طولانی تر از روش ثبت است.

با توجه به این توضیحات، انتخاب روش مناسب بستگی به شرایط خاص هر پرونده، وجود یا عدم وجود اموال مشخص، و فوریت توقیف دارایی ها دارد. مشاوره با یک وکیل متخصص می تواند در انتخاب بهترین و مؤثرترین مسیر، نقش تعیین کننده ای ایفا کند.

مقایسه جامع روش های مطالبه مهریه (جدول تحلیلی و مقایسه ای)

برای درک بهتر و انتخاب آگاهانه تر مسیر مطالبه مهریه، مقایسه دو روش اصلی (ثبت و دادگاه) از جنبه های مختلف حائز اهمیت است. این جدول به افراد کمک می کند تا با توجه به شرایط خاص خود، مناسب ترین راهکار را برگزینند.

ویژگی	مطالبه از طریق ثبت	مطالبه از طریق دادگاه
مرجع آغازین	دفترخانه محل ثبت عقد	دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
امکان توقیف پیش از حکم	خیر (فقط پس از صدور اجراییه و ابلاغ ۱۰ روزه)	بله (از طریق تامین خواسته)
هزینه های اولیه	نسبتاً کمتر (حق الثبت دفترخانه)	نسبتاً بیشتر (هزینه دادرسی 3.5% مهریه)
سرعت روند	در صورت شناسایی اموال و عدم اعتراض زوج، بالقوه سریع تر	معمولاً طولانی تر (به دلیل مراحل دادرسی)
کاربرد برای عقد موقت	خیر (فقط دادگاه)	بله
ضمانت اجرای جلب (تا ۱۱۰ سکه)	بله (در صورت عدم پرداخت و اثبات تمکن)	بله (در صورت عدم پرداخت و اثبات تمکن)
امکان درخواست اعسار	در صورت ارجاع پرونده به دادگاه (پس از عدم وصول از ثبت)	بله (پس از صدور حکم دادگاه)
پوشش بخشنامه جدید (۲۴ مهر ۱۴۰۳)	قابلیت انتخاب مستقیم دادگاه (دیگر الزام نیست)	قابلیت انتخاب مستقیم دادگاه (اختیاری شده است)
نیاز به وکیل	توصیه اکید می شود	توصیه اکید می شود

این مقایسه نشان می دهد که هر دو مسیر دارای نقاط قوت و ضعف خاص خود هستند. انتخاب بین آن ها به عواملی چون میزان فوریت، اطلاعات موجود از اموال زوج، و آمادگی برای هزینه های اولیه بستگی دارد. بخشنامه جدید قوه قضاییه، فرصت انتخاب و انعطاف پذیری بیشتری را برای زوجه فراهم کرده است تا بتواند با تحلیل دقیق شرایط، بهترین تصمیم را برای احقاق حق خود بگیرد.

هزینه ها و مدت زمان به اجرا گذاشتن مهریه

تصمیم به مطالبه مهریه، تنها آغاز یک مسیر حقوقی نیست، بلکه دربرگیرنده جوانب مالی و زمانی متعددی است که آگاهی از آن ها برای برنامه ریزی و تصمیم گیری های بعدی بسیار حیاتی است. این بخش به بررسی جزئیات هزینه ها و مدت زمان تقریبی مورد نیاز برای به اجرا گذاشتن مهریه می پردازد.

هزینه ها

مطالبه مهریه، بسته به روش انتخابی (ثبت یا دادگاه) و پیچیدگی پرونده، هزینه های متفاوتی را در بر دارد:

• هزینه دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: این هزینه مربوط به ثبت دادخواست در دادگاه است و مبلغ ثابتی است که باید در زمان تنظیم و ارسال دادخواست پرداخت شود.
• هزینه دادرسی (در دادگاه): اگر مطالبه مهریه از طریق دادگاه انجام شود، هزینه دادرسی بر اساس 3.5% از ارزش کل مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه یا کل مهریه در موارد بیش از آن) محاسبه می شود. این مبلغ می تواند قابل توجه باشد. با این حال، زن می تواند همزمان با ثبت دادخواست مهریه، درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز به دادگاه ارائه دهد. در صورت پذیرش اعسار، زن موقتاً از پرداخت این هزینه معاف می شود و پس از دریافت مهریه، این مبلغ از او دریافت می گردد.
• هزینه اجراییه ثبت: در صورتی که مسیر اداره ثبت انتخاب شود، هزینه ای ثابت برای صدور اجراییه در دفترخانه محل عقد پرداخت می شود که معمولاً بین پانصد هزار تا دو میلیون تومان متغیر است. علاوه بر این، پس از وصول مهریه از طریق اداره ثبت، مبلغی تحت عنوان نیم عشر دولتی (معادل یک بیستم یا ۵ درصد از مبلغ مهریه وصول شده) به عنوان هزینه اجرایی دریافت خواهد شد.
• هزینه کارشناسی: در مواردی که اموال توقیف شده (مانند ملک یا خودرو) نیاز به ارزیابی توسط کارشناس رسمی دادگستری داشته باشند، هزینه کارشناسی نیز به هزینه های پرونده اضافه می شود.
• حق الوکاله وکیل: در هر دو روش (ثبت و دادگاه)، حضور وکیل متخصص می تواند به دلیل پیچیدگی های حقوقی و اداری، بسیار کارآمد باشد. حق الوکاله وکیل با توافق طرفین تعیین می شود و می تواند به صورت درصدی از مهریه یا مبلغ ثابت باشد. مشاوره با وکیل در ابتدای کار می تواند به مدیریت این هزینه ها کمک کند.

مدت زمان تقریبی

مدت زمان به اجرا گذاشتن مهریه، یک متغیر مهم است که نمی توان برای آن زمان دقیقی تعیین کرد. این مدت بسته به عوامل مختلفی می تواند از چند ماه تا بیش از یک سال طول بکشد:

• روش انتخابی (ثبت یا دادگاه): به طور کلی، اگر اموال مشخصی از زوج در دسترس باشد و از طریق ثبت اقدام شود، ممکن است روند کوتاه تر باشد (حدود ۴ ماه تا یک سال). اما در روش دادگاه، به دلیل لزوم طی مراحل دادرسی، امکان تجدیدنظرخواهی و بررسی درخواست اعسار، این مدت می تواند طولانی تر شود (بین ۶ ماه تا ۱ سال و حتی بیشتر).
• پیچیدگی پرونده: هرچه پرونده پیچیده تر باشد (مثلاً نیاز به شناسایی اموال در شهرهای مختلف، مقاومت زوج در پرداخت، یا اثبات تمکن مالی در مهریه عندالاستطاعه)، مدت زمان آن نیز افزایش می یابد.
• همکاری زوج: همکاری یا عدم همکاری زوج در پرداخت مهریه و معرفی اموال، تأثیر مستقیمی بر سرعت روند دارد.
• شناسایی اموال: مهم ترین عامل در سرعت وصول مهریه، شناسایی سریع و دقیق اموال قابل توقیف از زوج است. هرچه اطلاعات بیشتری در این خصوص در دسترس باشد، روند تسریع می یابد.
• نقش وکیل متخصص: یک وکیل با تجربه و متخصص در امور خانواده می تواند با آگاهی از قوانین و رویه های اداری و قضایی، به بهینه سازی و تسریع فرآیند کمک شایانی کند. او می تواند با پیگیری های مستمر، ارائه صحیح مدارک و دفاع مؤثر، از تأخیرهای غیرضروری جلوگیری نماید.

در نهایت، درک این هزینه ها و بازه های زمانی، به افراد این امکان را می دهد که با دیدی واقع بینانه به این مسیر گام نهند و آمادگی لازم را برای چالش های احتمالی کسب کنند.

عواقب و نکات حقوقی مهم در روند مطالبه مهریه

مطالبه مهریه نه تنها برای زوجه، بلکه برای زوج و حتی اطرافیان آن ها، دارای عواقب و ملاحظات حقوقی مهمی است که آگاهی از آن ها ضروری است. این بخش به بررسی این عواقب و همچنین نکات حقوقی کلیدی می پردازد.

عواقب برای زوج (مرد)

مطالبه مهریه می تواند پیامدهای جدی برای مرد به همراه داشته باشد:

• صدور حکم جلب (تا ۱۱۰ سکه بهار آزادی): بر اساس قوانین فعلی، اگر مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی باشد و مرد از پرداخت آن (پس از اثبات تمکن مالی یا عدم پذیرش اعسار) امتناع ورزد، زن می تواند درخواست حکم جلب او را مطرح کند. این حکم به معنای بازداشت مرد است. برای مبالغ بیش از ۱۱۰ سکه، تنها معادل ۱۱۰ سکه دارای ضمانت اجرای جلب و زندان است و مابقی تنها از طریق معرفی و توقیف اموال قابل وصول خواهد بود.
• توقیف اموال و دارایی ها: تمامی اموال منقول و غیرمنقول مرد که جزو مستثنیات دین نباشند (شامل حساب های بانکی، حقوق، سهام، خودرو، ملک و …) تا میزان مهریه قابل توقیف هستند. توقیف می تواند به معنای عدم امکان فروش یا انتقال این اموال باشد.
• ممنوع الخروجی: در صورت مطالبه مهریه و عدم پرداخت آن، زن می تواند درخواست ممنوع الخروجی مرد را از کشور ارائه دهد. این اقدام معمولاً در ابتدای پرونده و برای اطمینان از حضور مرد در دسترس جهت اجرای احکام صورت می گیرد.
• اجرای حکم اعسار و پرداخت اقساطی: اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد و اعسار او در دادگاه اثبات شود، دادگاه حکم به تقسیط مهریه می دهد. این حکم می تواند شامل یک پیش قسط و اقساط ماهانه باشد که مرد ملزم به پرداخت آن هاست و عدم پرداخت هر قسط می تواند منجر به اقدام قانونی جدید از سوی زن شود.

عواقب برای زوجه (زن)

با وجود اینکه مهریه حق زن است، مطالبه آن می تواند چالش هایی را نیز برای او به همراه داشته باشد:

• احتمال طولانی شدن فرآیند و هزینه های جانبی: همان طور که پیش تر اشاره شد، روند مطالبه مهریه، به ویژه در دادگاه، می تواند زمان بر باشد و هزینه های جانبی (مانند هزینه رفت وآمد، کپی مدارک و …) را به دنبال داشته باشد.
• ریسک انتقال اموال توسط زوج: در صورتی که زن به سرعت اقدام به توقیف اموال نکند، همواره این ریسک وجود دارد که مرد دارایی های خود را به نام دیگران منتقل کرده و از پرداخت مهریه فرار کند. اهمیت تامین خواسته در روش دادگاهی برای جلوگیری از این اتفاق، بسیار برجسته است.

مستثنیات دین

شناخت مستثنیات دین برای هر دو طرف اهمیت زیادی دارد. این ها اموالی هستند که قانوناً قابل توقیف برای پرداخت مهریه یا سایر دیون نیستند:

• منزل مسکونی مورد نیاز: خانه ای که عرفاً در شأن بدهکار و خانواده او باشد و تنها محل سکونت آن ها باشد، قابل توقیف نیست.
• اثاثیه ضروری زندگی: وسایل و اسباب زندگی که برای ادامه حیات ضروری هستند.
• ابزار و وسایل کار: ابزارهایی که برای کسب و کار و امرار معاش بدهکار ضروری هستند.
• وسایل نقلیه متناسب با شأن: خودرویی که متناسب با شأن اجتماعی و شغلی بدهکار باشد و برای رفت وآمد روزمره او لازم باشد.
• آذوقه موجود: مقدار غذایی که برای مصرف یک ماه بدهکار و افراد تحت تکفل او لازم است.
• مبلغی از حقوق: معمولاً یک سوم یا یک چهارم از حقوق و مزایای کارمندان (بسته به مجرد یا متأهل بودن) و در برخی موارد، کل حقوق تا زمانی که کمتر از حداقل معیشت باشد، قابل توقیف نیست.

بخشش مهریه

یکی از موضوعات رایج، بحث بخشش مهریه است. اگر زن مهریه خود را به صورت رسمی و با تنظیم سند (مانند سند اقرار به هبه مهریه در دفتر اسناد رسمی) ببخشد، دیگر امکان رجوع از این بخشش (هبه) را نخواهد داشت. اما اگر بخشش به صورت غیررسمی یا شفاهی باشد، اثبات آن دشوار و ممکن است زن بتواند دوباره آن را مطالبه کند. بنابراین، در هرگونه اقدام مربوط به بخشش مهریه، توصیه می شود با وکیل متخصص مشورت شود.

اجرا گذاشتن مهریه بدون طلاق

مهریه یک حق مالی مستقل از طلاق است. زن می تواند در هر زمان، حتی در طول زندگی مشترک و بدون اینکه قصد طلاق داشته باشد، مهریه خود را به اجرا بگذارد. پرونده مهریه یک پرونده مالی محسوب می شود و با پرونده طلاق کاملاً متفاوت است. این اقدام می تواند اهرم فشاری برای بهبود شرایط زندگی مشترک یا تضمینی برای آینده مالی زن باشد.

اجرا گذاشتن مهریه بعد از طلاق توافقی

در طلاق توافقی، معمولاً تکلیف مهریه در همان توافقنامه طلاق مشخص می شود. اگر زن بخشی از مهریه را ببخشد یا به روش خاصی برای پرداخت آن توافق کند، این توافق برای او لازم الاجرا خواهد بود. اما اگر در طلاق توافقی، قرار بر پرداخت مهریه به صورت کامل باشد و مرد به تعهد خود عمل نکند، زن می تواند برای مطالبه آن اقدام کند. در این شرایط، چون توافق قبلی وجود دارد، مراحل معمولاً ساده تر و سریع تر پیش می رود.

سناریوهای خاص

مواردی وجود دارد که پرسش های متداول کاربران را تشکیل می دهند و آگاهی از آن ها می تواند بسیار کمک کننده باشد:

• چگونه مهریه را مسدود کنیم و حقوق ثابت را متوقف کنیم؟

  پس از صدور اجراییه (از ثبت) یا حکم دادگاه (از دادگاه) و ابلاغ آن به زوج، زن می تواند با مراجعه به اداره اجرای ثبت یا اجرای احکام دادگستری، درخواست توقیف حساب های بانکی و بخشی از حقوق ثابت زوج را ارائه دهد. این توقیف تا زمانی که میزان مهریه از محل وجوه توقیف شده تأمین شود، ادامه می یابد.

• اگر سند ازدواج در دسترس نباشد یا مفقود شده باشد؟

  همان طور که قبلاً اشاره شد، در این شرایط می توان به دفترخانه محل ثبت عقد مراجعه کرده و درخواست رونوشت یا المثنی سند ازدواج را ارائه داد. این رونوشت دارای اعتبار قانونی کامل است.

• اگر اموال زوج در شهرهای مختلف باشد؟

  در صورتی که از طریق ثبت اقدام شود، زن باید از دفترخانه محل وقوع عقد اجراییه را دریافت کرده و سپس پرونده را در اداره ثبت همان شهر پیگیری کند. اگر اموالی در شهرهای دیگر شناسایی شود، می توان از طریق نیابت قضایی یا اجرای نیابتی از اداره ثبت یا دادگاه شهر مبدأ، درخواست توقیف اموال را به مراجع قضایی یا ثبتی در شهرهای دیگر ارسال کرد.

• ترک منزل مشترک چه تاثیری بر مطالبه مهریه دارد؟

  ترک منزل مشترک توسط زن، تاثیری بر حق مطالبه مهریه او ندارد. مهریه یک حق مالی است که به محض عقد به زن تعلق می گیرد و مستقل از وظایف زناشویی یا محل سکونت زن است. البته ترک منزل ممکن است در پرونده های دیگر (مانند نفقه) تاثیرگذار باشد، اما بر مهریه تأثیری ندارد.

• اموال صلح عمری شده، خودروهای لیزینگی و سایر دارایی های خاص:

  اموالی که به صورت صلح عمری به نام زوج شده اند، تا زمانی که مصالح (دهنده صلح) در قید حیات باشد، قابل توقیف بابت بدهی های زوج نیستند.
  خودروهای لیزینگی یا اقساطی که هنوز سندشان به طور کامل به نام زوج منتقل نشده است، ممکن است با چالش هایی برای توقیف مواجه شوند. در این موارد، معمولاً توقیف پلاک خودرو امکان پذیر است، اما برای فروش آن باید ابتدا بدهی شرکت لیزینگ پرداخت شود.
  برای شناسایی و توقیف دارایی های خاص و پیچیده، حتماً نیاز به مشاوره و کمک یک وکیل متخصص است.

با درک این عواقب و نکات حقوقی، افراد می توانند با آمادگی و آگاهی بیشتری وارد روند مطالبه مهریه شوند و از حقوق خود به بهترین شکل دفاع کنند.

نتیجه گیری

روند به اجرا گذاشتن مهریه، مسیری پرچالش اما کاملاً قانونی است که آگاهی از جزئیات آن برای تمامی افراد درگیر، حیاتی محسوب می شود. مهریه، حق مسلم زن است که با عقد نکاح بر ذمه مرد قرار می گیرد و می تواند به صورت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه تعیین شود. تهیه مدارک لازم، شامل سند ازدواج و مدارک هویتی، نخستین گام در این مسیر است.

با توجه به آخرین بخشنامه قوه قضاییه مورخ ۲۴ مهر ۱۴۰۳، اکنون افراد می توانند برای مطالبه مهریه، بسته به شرایط پرونده و وجود اموال، به طور مستقیم به دادگاه خانواده مراجعه کرده یا از طریق اداره اجرای ثبت اقدام نمایند. هر یک از این روش ها، مزایا و معایب خاص خود را از نظر سرعت، هزینه و امکان توقیف فوری اموال دارند که باید با دقت بررسی شوند.

شناخت هزینه های مربوط به دادرسی، اجراییه و حق الوکاله وکیل، و همچنین درک مدت زمان تقریبی پرونده، به افراد کمک می کند تا با دیدی واقع بینانه وارد این فرآیند شوند. علاوه بر این، آگاهی از عواقب احتمالی برای زوج (مانند جلب، توقیف اموال و ممنوع الخروجی) و نیز برای زوجه (از جمله طولانی شدن فرآیند)، و همچنین شناخت «مستثنیات دین» که اموالی غیرقابل توقیف هستند، نقش مهمی در موفقیت پرونده ایفا می کند.

در نهایت، با وجود اطلاعات جامع ارائه شده، پیچیدگی های حقوقی و ظرافت های خاص هر پرونده، اهمیت مشاوره و همراهی با یک وکیل متخصص در امور خانواده را دوچندان می کند. وکیل می تواند با ارائه راهنمایی های دقیق، انجام اقدامات صحیح و دفاع مؤثر، به افراد در انتخاب بهترین مسیر و احقاق حقوق خود یاری رساند. انتخاب صحیح و به موقع، می تواند تفاوت بزرگی در نتیجه نهایی پرونده ایجاد کند.