درخواست صدور اجراییه نسبت به چک بلامحل

دریافت چک بلامحل می تواند برای هر فرد یا کسب وکاری تجربه ای دشوار باشد، زیرا دارنده چک را در موقعیت مطالبه وجهی قرار می دهد که حق اوست اما به دلایل مختلف از جمله کمبود موجودی، پرداخت نشده است. در چنین شرایطی، قانون گذار راه هایی را برای تسریع فرآیند وصول مطالبات پیش بینی کرده که یکی از مؤثرترین آن ها، درخواست صدور اجراییه است. این اجراییه به دارنده چک اجازه می دهد تا بدون نیاز به طی کردن مراحل طولانی دادرسی سنتی، به سرعت برای توقیف اموال و وصول وجه چک اقدام کند. آگاهی از این مسیر قانونی و طی کردن گام های صحیح، کلید موفقیت در رسیدن به حق است.

چک به عنوان یکی از رایج ترین ابزارهای مبادلات مالی، نقش حیاتی در تعاملات اقتصادی ایفا می کند. با این حال، گاهی اوقات این ابزار کارآمد به دلیل عدم تأمین موجودی کافی از سوی صادرکننده، به یک «چک بلامحل» تبدیل می شود و مشکلاتی را برای دارنده آن به وجود می آورد. در چنین موقعیتی، شناخت راهکارهای قانونی برای وصول مطالبات، از اهمیت بالایی برخوردار است. قانون جدید صدور چک، که در سال ۱۳۹۷ به تصویب رسید و اصلاحات بعدی را نیز به همراه داشت، با هدف افزایش اعتبار چک و تسهیل فرآیند وصول وجه آن برای دارندگان، تغییرات مهمی را اعمال کرده است. این تغییرات، به ویژه در زمینه درخواست صدور اجراییه، مسیر مطالبه را برای دارنده چک های برگشتی هموارتر از گذشته ساخته است.

این مقاله به گونه ای نگاشته شده است که دارنده چک بلامحل را در مسیر قانونی مطالبه وجه یاری دهد. این راهنما، تمامی جنبه های اجراییه چک بلامحل را از شرایط و مدارک لازم گرفته تا مراحل گام به گام در دو روش قانونی، یعنی از طریق دادگاه و اداره ثبت، تشریح می کند. هدف این است که خواننده با درکی عمیق و کاربردی از این فرآیند، بتواند بهترین تصمیم را برای وصول هر چه سریع تر مطالبات خود اتخاذ کند و از بروز اشتباهات رایج حقوقی جلوگیری نماید. هر بخش با دقت و جزئیات لازم بررسی شده تا از پیچیدگی های حقوقی کاسته و مسیر را برای دارنده چک، روشن و قابل فهم سازد.

اجراییه چک بلامحل چیست و چرا باید درخواست صدور آن را بدهیم؟

در دنیای پر پیچ وخم معاملات، وقتی چکی به دلیل عدم موجودی کافی در حساب صادرکننده، برگشت می خورد، دارنده چک با موقعیتی دشوار روبه رو می شود. در این شرایط، «اجراییه چک بلامحل» به عنوان یک راهکار قانونی قدرتمند، به دارنده چک این امکان را می دهد که با سرعت بیشتری نسبت به وصول مطالبات خود اقدام کند. این اجراییه، دستوری قضایی یا ثبتی است که مستقیماً به مرحله اجرا گذاشته می شود و نیازی به طی کردن فرآیندهای طولانی و پیچیده دادرسی حقوقی یا کیفری مرسوم ندارد.

مزایای اصلی صدور اجراییه در مقایسه با سایر روش های قانونی، بسیار قابل توجه است. نخستین و مهم ترین مزیت، سرعت فرآیند است. در حالی که دعاوی حقوقی ممکن است ماه ها یا حتی سال ها به طول انجامند، درخواست صدور اجراییه، به ویژه با قانون جدید چک، می تواند در زمانی بسیار کوتاه تر به نتیجه برسد. این سرعت، دارنده چک را از انتظار طولانی برای رسیدن به حقوق خود رها می سازد. دومین مزیت، کاهش مراحل دادرسی است. به جای طرح دادخواست، تشکیل جلسه رسیدگی، دفاع و صدور حکم، اجراییه مستقیماً به مرحله اجرا هدایت می شود که منجر به کاهش بوروکراسی و هزینه های جانبی نیز می گردد. در نهایت، ضمانت اجرایی قوی اجراییه، دارنده چک را مطمئن می سازد که ابزاری قانونی برای توقیف اموال و وصول مطالبات خود در دست دارد. این ضمانت اجرایی شامل امکان توقیف اموال منقول و غیرمنقول صادرکننده و حتی در مواردی، صدور حکم جلب او می شود.

مفهوم دقیق «چک بلامحل» در قانون، به چکی اطلاق می شود که صادرکننده آن در تاریخ سررسید، موجودی کافی در حساب خود نداشته باشد یا بخشی از آن را نداشته باشد، یا اینکه به هر دلیل دیگری از پرداخت آن خودداری کند، مانند صدور دستور عدم پرداخت به دلیل هایی غیر از سرقت، جعل یا مفقودی. با اجراییه، دارنده چک با گذر از مسیرهای پرپیچ وخم گذشته، می تواند با تکیه بر این سند لازم الاجرا، مستقیماً به قلب موضوع یعنی وصول مطالبات خود حمله کند و حقوق از دست رفته خود را باز پس گیرد.

شرایط اصلی لازم برای درخواست صدور اجراییه چک بلامحل (ماده ۲۳ قانون صدور چک)

برای اینکه دارنده چک بلامحل بتواند از مزایای سرعت و قاطعیت اجراییه بهره مند شود، لازم است که چک مورد نظر شرایط خاصی را داشته باشد. ماده ۲۳ قانون صدور چک و اصلاحات آن، این شرایط را به وضوح تعیین کرده است. آشنایی دقیق با این موارد، از هدر رفتن زمان و انرژی جلوگیری می کند و مسیر قانونی را برای دارنده هموار می سازد.

اولین و مهم ترین شرط، به خصوص برای چک های جدید، این است که چک باید صیادی و ثبت شده در سامانه صیاد باشد. قانون گذار با الزامی کردن ثبت چک در این سامانه، اعتبار آن را افزایش داده و پیگیری های قانونی را ساده تر کرده است. چک های صیادی دارای رنگ و ظاهر مشخصی هستند و یک شناسه یکتای ۱۶ رقمی دارند. اگر چک از این نوع نباشد، ممکن است فرآیند اجراییه متفاوت یا پیچیده تر شود.

دومین شرط، وجود گواهی عدم پرداخت با درج کد رهگیری از سوی بانک است. پس از مراجعه به بانک و عدم وصول وجه چک، بانک گواهی ای صادر می کند که در آن باید دلیل عدم پرداخت و همچنین یک کد رهگیری معتبر درج شده باشد. این کد رهگیری برای پیگیری های بعدی در سامانه یکپارچه بانک مرکزی و مراجع قضایی ضروری است.

سومین شرط این است که عدم ذکر شرط در متن چک، اهمیت بالایی دارد. به این معنی که در متن چک نباید عباراتی مانند وصول آن منوط به انجام معامله ای خاص یا هر شرط دیگری قید شده باشد. چک باید به طور مطلق و بدون قید و شرط صادر شده باشد تا قابلیت صدور اجراییه را داشته باشد. وجود هرگونه شرط، مسیر را از اجراییه خارج و به سمت دعاوی حقوقی عادی سوق می دهد.

همچنین، عدم ذکر عبارت بابت تضمین یا بابت حسن انجام کار در متن چک، شرط چهارم است. چک هایی که صراحتاً برای تضمین یا حسن انجام کار صادر شده اند، ذاتاً برای وصول مستقیم وجه در نظر گرفته نشده اند و برای مطالبه وجه آن ها نیاز به اثبات عدم انجام تعهد اصلی در دادگاه است، بنابراین مشمول صدور اجراییه نمی شوند.

پنجمین شرط، واقعی بودن تاریخ صدور و عدم وجود ادعای صوری بودن تاریخ است. تاریخ مندرج در چک باید مطابق با واقعیت باشد و صادرکننده یا شخص دیگری ادعا نکند که تاریخ صدور چک صوری بوده یا پس از امضاء، تاریخ دیگری بر روی آن درج شده است. چنین ادعاهایی می تواند فرآیند اجراییه را متوقف کند و نیاز به بررسی قضایی داشته باشد.

آخرین شرط مهم، عدم صدور دستور عدم پرداخت (ماده ۱۴ قانون چک) به دلایلی مانند سرقت، جعل یا مفقودی است. اگر صادرکننده به دلیل سرقت، جعل یا مفقودی چک، دستور عدم پرداخت داده باشد و این موضوع را در مهلت قانونی به مراجع مربوطه اعلام کرده باشد، اجراییه مستقیم صادر نمی شود. در این موارد، دارنده چک باید ابتدا اصالت چک یا عدم صحت ادعای صادرکننده را در دادگاه اثبات کند.

نکات ویژه برای چک های غیرصیادی و قدیمی:

برای چک هایی که قبل از لازم الاجرا شدن قانون جدید (مهرماه ۱۳۹۷) صادر شده اند و یا چک هایی که بنا بر دلایلی غیرصیادی محسوب می شوند، شرایط کمی متفاوت است. در این موارد نیز، وجود کد رهگیری در گواهی عدم پرداخت ضروری است. علاوه بر این، برای چک های قدیمی، مهلت ۵ سال از تاریخ صدور چک یا تاریخ گواهی عدم پرداخت برای درخواست اجراییه از طریق دادگاه وجود دارد. پس از انقضای این مدت، وصف لازم الاجرا بودن چک از بین رفته و تنها از طریق طرح دعوای حقوقی عادی می توان به دنبال وصول وجه آن بود.

دارنده چک باید با دقت تمامی این شرایط را بررسی کند تا اطمینان حاصل کند که چک در اختیار او، مشمول مقررات صدور اجراییه می شود و می تواند از این ابزار قدرتمند قانونی به نحو احسن بهره برداری کند.

روش های درخواست صدور اجراییه چک بلامحل: مقایسه جامع دادگاه و اداره ثبت

پس از اطمینان از اینکه چک بلامحل شما واجد شرایط صدور اجراییه است، گام بعدی انتخاب مسیر قانونی مناسب برای درخواست اجراییه است. قانون دو مسیر اصلی را برای دارنده چک برگشتی پیش بینی کرده است: درخواست اجراییه از طریق دادگاه و درخواست اجراییه از طریق اداره ثبت اسناد. هر یک از این روش ها دارای مزایا، معایب و شرایط اختصاصی خود هستند که شناخت دقیق آن ها به شما کمک می کند تا بهترین راهکار را متناسب با وضعیت خود انتخاب کنید.

روش اول: درخواست صدور اجراییه از طریق دادگاه (مزایا و معایب)

این روش، که در ماده ۲۳ قانون صدور چک جدید مورد تأکید قرار گرفته، اغلب به دلیل سرعت و انعطاف پذیری بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. در این روش، دارنده چک مستقیماً به دادگاه مراجعه می کند و درخواست صدور اجراییه را مطرح می سازد.

شرایط اختصاصی:

• عدم نیاز به تأیید مطابقت امضا توسط بانک: این یکی از تفاوت های مهم و مزایای برجسته روش دادگاهی است. در گواهی عدم پرداخت صادر شده توسط بانک، نیازی به درج تأییدیه مطابقت امضای صادرکننده با نمونه امضای موجود در بانک نیست. این امر به ویژه در مواردی که بانک از تأیید امضا خودداری می کند یا به دلایل فنی قادر به آن نیست، بسیار کارگشا است.
• صلاحیت دادگاه: برای طرح درخواست، دارنده چک می تواند به دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت صادرکننده چک، محل صدور چک، یا محل استقرار بانک محال علیه (بانک صادرکننده دسته چک) مراجعه کند. انتخاب هر یک از این مراجع، به دارنده چک این انعطاف را می دهد تا مکانی را انتخاب کند که دسترسی آسان تری به آن دارد.

مراحل گام به گام درخواست:

1. مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت: ابتدا باید به بانک محال علیه مراجعه کرده و درخواست گواهی عدم پرداخت را بدهید. حتماً مطمئن شوید که گواهی دریافتی دارای کد رهگیری است.
2. تهیه مدارک لازم: مدارک اصلی شامل اصل لاشه چک، اصل گواهی عدم پرداخت (با کد رهگیری)، و تصویر کارت ملی دارنده چک است. اگر دارنده شخص حقوقی باشد، معرفی نامه نیز لازم است.
3. مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: امروزه بسیاری از فرآیندهای قضایی از طریق این دفاتر انجام می شود. با همراه داشتن مدارک، به این دفاتر مراجعه می کنید.
4. تکمیل فرم درخواست صدور اجراییه: در این مرحله، فرم مخصوص درخواست صدور اجراییه را تکمیل می کنید. نکته مهم این است که این فرآیند بدون نیاز به تنظیم و تقدیم دادخواست رسمی حقوقی است، که از پیچیدگی و زمان بر بودن دادرسی می کاهد.
5. ثبت درخواست و پرداخت هزینه دادرسی: درخواست شما ثبت می شود و هزینه ای تحت عنوان هزینه دادرسی (که ماهیت غیرمالی دارد و نسبت به دعاوی مالی بسیار کمتر است) پرداخت می شود.
6. بررسی درخواست توسط دادگاه: دادگاه درخواست را در وقت فوق العاده و بدون نیاز به تعیین وقت رسیدگی بررسی می کند. این مرحله به سرعت فرآیند کمک شایانی می کند.
7. صدور اجراییه و ابلاغ آن به صادرکننده چک: پس از بررسی و تأیید شرایط، دادگاه دستور صدور اجراییه را صادر می کند و این اجراییه به صادرکننده چک ابلاغ می شود.

چک لیست مدارک لازم:

• اصل لاشه چک.
• اصل گواهی عدم پرداخت (با کد رهگیری).
• تصویر کارت ملی دارنده چک (برای اشخاص حقیقی).
• معرفی نامه (برای اشخاص حقوقی).

روش دوم: درخواست صدور اجراییه از طریق اداره ثبت اسناد (مزایا و معایب)

این روش، که بر اساس مقررات مربوط به اسناد لازم الاجرا در اداره ثبت اسناد و املاک انجام می شود، نیز مسیری برای وصول مطالبات است، اما دارای شرایط خاص خود می باشد.

شرایط اختصاصی:

• ضرورت تأیید مطابقت امضا توسط بانک: این شرط، نکته ای کلیدی و متمایزکننده این روش از روش دادگاهی است. در گواهی عدم پرداخت صادر شده توسط بانک، حتماً باید تأیید مطابقت امضای صادرکننده چک با نمونه امضای موجود در بانک درج شده باشد. عدم وجود این تأییدیه، مانع از صدور اجراییه از طریق ثبت می شود.
• صلاحیت اداره ثبت: اداره ثبت اسناد و املاکی صلاحیت رسیدگی به این درخواست را دارد که بانک محال علیه (بانکی که چک بر عهده آن صادر شده) در حوزه ثبتی آن واقع شده باشد.

مراحل گام به گام درخواست:

1. مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت (با تأیید مطابقت امضا): ابتدا به بانک محال علیه مراجعه کرده و درخواست گواهی عدم پرداخت را به همراه تأییدیه مطابقت امضا بدهید.
2. تهیه مدارک لازم: مدارک اصلی شامل اصل لاشه چک و اصل گواهی عدم پرداخت (با تأیید امضا) است. تصویر کارت ملی دارنده چک نیز لازم است.
3. مراجعه به اداره اجرای ثبت اسناد: با همراه داشتن مدارک به اداره اجرای ثبت اسناد مربوطه مراجعه می کنید.
4. تکمیل فرم درخواست صدور اجراییه ثبتی: فرم مخصوص درخواست اجراییه ثبتی را تکمیل می کنید.
5. ثبت درخواست و پرداخت هزینه اجراییه: درخواست شما ثبت می شود و هزینه ای تحت عنوان «نیم عشر دولتی» (معادل پنج درصد مبلغ چک) پرداخت می شود. این هزینه در صورت وصول مبلغ چک، از بدهکار دریافت خواهد شد.
6. صدور اجراییه ثبتی و ابلاغ آن به صادرکننده: پس از ثبت درخواست و پرداخت هزینه ها، اجراییه ثبتی صادر و به صادرکننده چک ابلاغ می گردد.

چک لیست مدارک لازم:

• اصل لاشه چک.
• اصل گواهی عدم پرداخت (با تأیید مطابقت امضا).
• تصویر کارت ملی دارنده چک.

مقایسه و انتخاب بهترین روش: دادگاه یا ثبت؟

انتخاب بین دو روش دادگاه و اداره ثبت، به شرایط خاص شما و اولویت هایتان بستگی دارد. جدول زیر می تواند به درک بهتر تفاوت ها و انتخاب آگاهانه کمک کند:

ویژگی	روش دادگاه	روش اداره ثبت
سرعت فرآیند	معمولاً سریع تر (به ویژه با قانون جدید چک)	متوسط، وابسته به رویه های داخلی ثبت
هزینه ها	هزینه دادرسی غیرمالی و کمتر	نیم عشر دولتی (۵ درصد مبلغ چک)
نیاز به مطابقت امضا	ندارد	ضروری است (باید توسط بانک تأیید شود)
توقیف اموال غیررسمی	امکان توقیف انواع اموال (رسمی و غیررسمی)	توقیف اموال نیازمند سند رسمی (مثلاً سند خودرو یا ملک)
پیگیری ضامن و ظهرنویس	تنها از طریق طرح دعوای حقوقی جداگانه امکان پذیر است. اجراییه فقط علیه صادرکننده و صاحب حساب صادر می شود.	تنها از طریق طرح دعوای حقوقی جداگانه امکان پذیر است. اجراییه فقط علیه صادرکننده و صاحب حساب صادر می شود.
نیاز به وکیل	اختیاری، اما توصیه می شود (به ویژه برای پیچیدگی ها)	اختیاری، اما توصیه می شود

با توجه به جدول بالا، اگر بانک حاضر به تأیید مطابقت امضا نیست یا در این مورد تردید دارید، روش دادگاهی گزینه مناسب تری است. همچنین، سرعت بالاتر و هزینه اولیه کمتر در دادگاه، آن را به گزینه ای جذاب تبدیل می کند. اما اگر به دنبال یک راهکار نسبتاً ساده تر از نظر مراحل اداری (البته با شرط تأیید امضا توسط بانک) و تمایل به پرداخت نیم عشر پس از وصول دارید، روش ثبتی می تواند مد نظر قرار گیرد.

هزینه دادرسی و سایر هزینه های مربوط به درخواست صدور اجراییه چک بلامحل

پیش از آغاز هر فرآیند قانونی، اطلاع از هزینه های مربوطه برای برنامه ریزی و تصمیم گیری آگاهانه ضروری است. درخواست صدور اجراییه چک بلامحل نیز مستلزم پرداخت هزینه هایی است که بسته به مسیر انتخابی (دادگاه یا اداره ثبت) متفاوت خواهد بود. شناخت این هزینه ها به دارنده چک کمک می کند تا با دیدی روشن تر، راه خود را انتخاب کند.

هزینه های مربوط به دادگستری (ماهیت غیرمالی درخواست اجراییه):

وقتی دارنده چک از طریق دادگاه اقدام به درخواست صدور اجراییه می کند، این درخواست از نظر قانون، یک دعوای غیرمالی تلقی می شود. این بدان معناست که هزینه دادرسی آن بسیار کمتر از دعاوی مالی است که بر اساس درصدی از مبلغ خواسته محاسبه می شوند. هزینه دادرسی غیرمالی، مبلغی ثابت است که هرساله توسط قوه قضائیه تعیین و ابلاغ می گردد و معمولاً رقم بالایی نیست. این خود یکی از مزایای مهم روش دادگاهی است که بار مالی اولیه کمتری را به دارنده چک تحمیل می کند.

هزینه های مربوط به اداره ثبت (نیم عشر دولتی یا 5 درصد):

در صورتی که دارنده چک، مسیر اداره ثبت اسناد را برای صدور اجراییه انتخاب کند، موظف به پرداخت نیم عشر دولتی است. نیم عشر دولتی، ۵ درصد از مبلغ چک می باشد که در زمان ثبت درخواست اخذ می شود. البته این مبلغ پس از وصول و اجرای اجراییه، از صادرکننده چک (محکوم علیه) بازپس گرفته می شود، اما پرداخت اولیه آن بر عهده متقاضی است. این تفاوت در محاسبه هزینه ها، می تواند بر تصمیم گیری دارنده چک تأثیرگذار باشد، به ویژه برای چک هایی با مبالغ بالا.

هزینه های احتمالی وکیل:

صرف نظر از اینکه کدام روش را برای صدور اجراییه انتخاب می کنید، در نظر گرفتن هزینه های وکیل متخصص چک برگشتی، یک تصمیم هوشمندانه است. اگرچه حضور وکیل در این فرآیند الزامی نیست، اما تخصص و تجربه او می تواند در تسریع روند، جلوگیری از اشتباهات احتمالی و پیگیری مؤثرتر پرونده اجرایی، نقش بسزایی داشته باشد. حق الوکاله وکیل بر اساس تعرفه های مصوب یا توافق بین موکل و وکیل تعیین می شود که باید جزئی از محاسبات کلی هزینه ها قرار گیرد.

امکان بازپس گیری هزینه ها از صادرکننده چک (محکوم علیه):

نکته امیدوارکننده برای دارنده چک این است که تمامی هزینه های قانونی پرداخت شده برای پیگیری اجراییه، از جمله هزینه دادرسی (در روش دادگاهی)، نیم عشر دولتی (در روش ثبتی) و حتی حق الوکاله وکیل (بر اساس تعرفه قانونی و در صورت درخواست از دادگاه)، قابل بازپس گیری از صادرکننده چک (محکوم علیه) است. پس از صدور اجراییه و در مرحله اجرا، این هزینه ها به همراه اصل مبلغ چک و خسارت تأخیر تأدیه (در صورت درخواست جداگانه)، از اموال محکوم علیه وصول و به دارنده چک پرداخت خواهد شد. این موضوع به دارنده چک اطمینان خاطر می دهد که هزینه های صرف شده برای احقاق حق خود، در نهایت به او باز خواهد گشت.

شناخت دقیق هزینه های قانونی و حقوقی مربوط به درخواست صدور اجراییه چک بلامحل، گامی اساسی در برنامه ریزی برای وصول مطالبات است و به دارنده چک اجازه می دهد تا با دیدی واقع بینانه، بهترین مسیر را برای خود انتخاب کند.

اقدامات پس از صدور و ابلاغ اجراییه چک بلامحل: از مهلت پرداخت تا توقیف اموال و حکم جلب

پس از طی مراحل درخواست و صدور اجراییه، مسیر قانونی برای وصول وجه چک بلامحل وارد مرحله ای حساس و اجرایی می شود. در این مرحله، دارنده چک باید با آگاهی کامل از حقوق و وظایف خود، اقدامات لازم را برای به نتیجه رساندن فرآیند انجام دهد. این اقدامات شامل مراحل مختلفی است که از مهلت قانونی صادرکننده برای پرداخت آغاز شده و در صورت عدم همکاری، به توقیف اموال و حتی حکم جلب منجر می شود.

مهلت ۱۰ روزه صادرکننده برای پرداخت وجه چک پس از ابلاغ:

به محض اینکه اجراییه به صادرکننده چک ابلاغ می شود، طبق قانون، او ۱۰ روز مهلت دارد تا وجه چک را به اضافه هزینه های قانونی (در صورت مطالبه وکیل) پرداخت کند. این مهلت، فرصتی برای صادرکننده است تا بدهی خود را بدون نیاز به اقدامات اجرایی بیشتر، تسویه کند. دارنده چک باید با دقت، پایان این مهلت را پیگیری کند؛ چرا که پس از اتمام این زمان، در صورت عدم پرداخت، می تواند برای مراحل بعدی اقدام نماید.

در صورت عدم پرداخت:

اگر صادرکننده چک در مهلت ۱۰ روزه وجه را پرداخت نکند، دارنده چک می تواند درخواست خود را برای شروع عملیات اجرایی به واحد اجرای احکام (دادگاه) یا اداره اجرای ثبت (در روش ثبتی) ارائه دهد. اقدامات متعاقب در این مرحله به شرح زیر است:

تشکیل پرونده اجرایی در واحد اجرای احکام:

دارنده چک با مراجعه به واحد اجرای احکام (در دادگستری) یا اداره اجرای ثبت، درخواست تشکیل پرونده اجرایی را مطرح می کند. در این مرحله، مدارک مربوط به اجراییه صادر شده و عدم پرداخت وجه توسط صادرکننده ارائه می شود تا پرونده ای برای اجرای حکم تشکیل گردد.

معرفی اموال جهت توقیف:

یکی از مهم ترین و مؤثرترین اقدامات پس از عدم پرداخت، معرفی اموال صادرکننده چک برای توقیف است. دارنده چک می تواند با شناسایی و معرفی انواع اموال منقول و غیرمنقول صادرکننده، درخواست توقیف آن ها را به واحد اجرا ارائه دهد. این اموال می تواند شامل:

• حساب های بانکی: موجودی حساب های بانکی صادرکننده در تمامی بانک ها.
• اموال منقول: خودرو، سهام شرکت ها، اثاثیه منزل و سایر اموال قابل نقل و انتقال.
• اموال غیرمنقول: ملک، زمین، آپارتمان و سایر املاکی که دارای سند رسمی هستند.

برای توقیف اموال، دارنده چک می تواند با ارائه اطلاعات لازم به واحد اجرا، اقدام کند. پس از توقیف اموال، آن ها از طریق مزایده به فروش رفته و وجه حاصل از آن به دارنده چک پرداخت می شود.

محدودیت های توقیف اموال (مستثنیات دین):

بسیار مهم است که دارنده چک بداند همه اموال صادرکننده قابل توقیف نیستند. قانون، اموالی را تحت عنوان مستثنیات دین از توقیف معاف کرده است. این اموال شامل وسایل ضروری زندگی، مسکن مورد نیاز صادرکننده و خانواده او، و ابزار کار (در حد نیاز و شئون) می شود. هدف از این قانون، جلوگیری از بروز تنگنای شدید معیشتی برای بدهکار است.

درخواست حکم جلب صادرکننده (در صورت عدم وجود مال کافی یا معرفی نکردن مال):

اگر پس از بررسی، مشخص شود که صادرکننده چک هیچ مالی برای توقیف ندارد یا اموال معرفی شده برای پرداخت کل بدهی کافی نیست و صادرکننده نیز خود مالی را برای پرداخت معرفی نمی کند، دارنده چک می تواند درخواست صدور حکم جلب صادرکننده را مطرح کند. حکم جلب، صادرکننده را ملزم به حضور در مراجع قضایی و پاسخگویی به بدهی خود می کند. این اقدام می تواند فشار مضاعفی بر صادرکننده وارد کند تا برای پرداخت بدهی خود چاره ای بیندیشد.

این فرآیند، هرچند ممکن است پیچیده به نظر برسد، اما با پیگیری دقیق و آگاهانه، دارنده چک را به هدف نهایی یعنی وصول مطالبات خود نزدیک می کند. مشاوره با یک وکیل متخصص در این مرحله می تواند اطمینان خاطر بیشتری را فراهم آورد و از بروز خطاها جلوگیری کند.

نکات حقوقی مهم و پرتکرار در خصوص اجراییه چک بلامحل (برای جلوگیری از خطا و افزایش کارایی)

در پیگیری وصول وجه چک بلامحل، علاوه بر مراحل اصلی، نکات حقوقی ظریف و مهمی وجود دارد که بی توجهی به آن ها می تواند فرآیند را طولانی یا حتی مختل کند. آگاهی از این جزئیات، نه تنها به دارنده چک کمک می کند تا با کارایی بیشتری عمل کند، بلکه از بروز اشتباهات رایج حقوقی نیز جلوگیری می نماید.

امکان صدور اجراییه علیه ضامن یا ظهرنویس:

اجراییه چک فقط علیه صادرکننده و صاحب حساب (در مورد اشخاص حقوقی) صادر می شود. این بدان معناست که اگر چک دارای ضامن یا ظهرنویس باشد، دارنده چک نمی تواند مستقیماً از طریق اجراییه، از آن ها مطالبه وجه کند. برای مطالبه از ضامن یا ظهرنویس، دارنده باید یک دعوای حقوقی جداگانه در دادگاه مطرح کند. این نکته برای بسیاری از دارندگان چک که تصور می کنند می توانند به راحتی از همه مسئولین چک مطالبه کنند، حائز اهمیت است.

خسارت تأخیر تأدیه:

همانند مطالبه از ضامن و ظهرنویس، مطالبه خسارت تأخیر تأدیه نیز نیازمند طرح یک دادخواست جداگانه است. اجراییه صادره صرفاً برای اصل مبلغ چک و حق الوکاله وکیل (در صورت قید در اجراییه) است. مبدأ محاسبه خسارت تأخیر تأدیه، طبق رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور، تاریخ سررسید چک است، نه تاریخ برگشت یا تاریخ درخواست اجراییه. این موضوع می تواند مبلغ قابل توجهی به مطالبه اضافه کند و پیگیری آن به نفع دارنده چک است.

اعسار از پرداخت:

صادرکننده چک (محکوم علیه) پس از ابلاغ اجراییه، این حق را دارد که درخواست اعسار از پرداخت را مطرح کند. اعسار به معنای ناتوانی از پرداخت بدهی است. اگر دادگاه اعسار صادرکننده را بپذیرد، ممکن است مهلت هایی برای پرداخت اقساطی تعیین کند یا فرآیند توقیف اموال را به تأخیر بیندازد. دارنده چک باید از حق خود برای اعتراض به درخواست اعسار نیز آگاه باشد.

وضعیت چک های تضمینی/مشروط که شرط آنها در متن چک قید نشده:

اگرچه قانون صراحت دارد که چک های تضمینی یا مشروط (در صورتی که شرط در متن چک قید شده باشد) مشمول صدور اجراییه نمی شوند، اما گاهی اوقات شرط یا تضمینی بودن چک در یک سند جداگانه یا به صورت شفاهی توافق شده و در متن چک قید نشده است. در این موارد، دادگاه اجراییه را صادر می کند، اما صادرکننده چک می تواند در یک دعوای حقوقی جداگانه، تضمینی یا مشروط بودن چک را اثبات کند و درخواست ابطال اجراییه را بدهد. این فرآیند ممکن است پیچیدگی هایی را برای دارنده چک ایجاد کند.

دستور عدم پرداخت (ماده ۱۴ قانون چک):

اگر صادرکننده چک به دلیل سرقت، جعل، مفقودی یا کلاهبرداری، دستور عدم پرداخت به بانک بدهد، مکلف است ظرف یک هفته از تاریخ دستور، دعوای اصلی مربوطه را در دادگاه طرح و گواهی تقدیم دادخواست را به بانک ارائه کند. در صورت عدم انجام این کار در مهلت مقرر، دارنده چک می تواند درخواست صدور اجراییه را مطرح نماید. این مهلت برای دارنده چک اهمیت دارد تا از عدم پیگیری صادرکننده اطمینان حاصل کند.

فوت صادرکننده:

در صورت فوت صادرکننده چک، امکان طرح درخواست اجراییه علیه ورثه او وجود دارد، اما این امر باید با رعایت مقررات امور حسبی و تشریفات قانونی مربوط به ترکه متوفی صورت گیرد. ورثه تا قبل از تعیین تکلیف ترکه، مسئولیت پرداخت را به نسبت سهم الارث خود دارند.

انتقال چک پس از برگشت:

موضوع انتقال چک پس از صدور گواهی عدم پرداخت، از جمله موارد مورد اختلاف در نظام حقوقی است. طبق نظریه مشورتی جدید قوه قضاییه، شخصی که چک بعد از برگشت خوردن به او منتقل شده است، دارنده قانونی موضوع ماده ۲۳ قانون صدور چک محسوب نمی شود و درخواست صدور اجراییه از وی پذیرفته نخواهد شد. این بدان معناست که فقط دارنده اولیه چک (کسی که چک به او صادر یا ظهرنویسی شده است و آن را برگشت زده) حق درخواست اجراییه دارد.

تامین خواسته در اجراییه:

برخلاف دعاوی حقوقی، در فرآیند درخواست اجراییه چک، امکان درخواست صدور قرار تأمین خواسته وجود ندارد، زیرا اجراییه خود ماهیت اجرایی دارد و نیازی به این قرار نیست. با این حال، دارنده چک این حق را دارد که پیش از انقضای مهلت ۱۰ روزه صادرکننده برای پرداخت، درخواست توقیف اموال را به واحد اجرای احکام ارائه دهد. این اقدام می تواند از جابه جایی یا پنهان کردن اموال توسط صادرکننده جلوگیری کند.

چک های موردی (فاقد دسته چک):

اشخاصی که دسته چک ندارند اما به دلیل شرایط خاص، یک یا چند فقره چک موردی از بانک دریافت می کنند، در صورت برگشت خوردن این چک ها، مشمول قانون جدید می شوند. تمام قوانین و مقررات مربوط به اجراییه چک های عادی، برای چک های موردی نیز اعمال می گردد.

جرم صدور چک برگشتی:

جنبه کیفری جرم صدور چک بلامحل، قابل گذشت است. این بدان معناست که اگر دارنده چک در هر مرحله از پیگیری کیفری، رضایت دهد، پرونده کیفری مختومه می شود. البته این امر ارتباطی به جنبه حقوقی (وصول وجه) ندارد و دارنده همچنان می تواند مطالبات خود را از طریق اجراییه پیگیری کند.

مهلت قانونی برای درخواست اجراییه:

برای چک های جدید صیادی، عملاً محدودیت زمانی مشخصی برای درخواست اجراییه وجود ندارد، اما توصیه می شود که دارنده چک در اسرع وقت اقدام کند. برای چک های غیرصیادی و قدیمی تر، همانطور که پیشتر گفته شد، مهلت ۵ سال از تاریخ صدور یا تاریخ گواهی عدم پرداخت وجود دارد.

آگاهی از این نکات، به دارنده چک بلامحل قدرت می دهد تا با چشمانی باز و هوشمندانه، از پیچیدگی های حقوقی عبور کرده و به بهترین نتیجه ممکن دست یابد.

نقش وکیل متخصص در پیگیری اجراییه چک بلامحل

مسیر پیگیری اجراییه چک بلامحل، هرچند با قانون جدید چک تا حدودی ساده تر شده است، اما همچنان دارای ظرافت ها و پیچیدگی های حقوقی خاص خود است. در این مسیر، همراهی یک وکیل متخصص می تواند نقش حیاتی در تسریع روند، افزایش کارایی و کاهش استرس دارنده چک ایفا کند. تجربه نشان داده است که حضور یک متخصص آگاه، تفاوت چشمگیری در نتیجه نهایی و سرعت وصول مطالبات ایجاد می کند.

تسریع روند و کاهش بوروکراسی:

وکلای متخصص، به دلیل آشنایی کامل با رویه های اداری و قضایی، می توانند فرآیند درخواست و صدور اجراییه را به نحو چشمگیری تسریع بخشند. آن ها با ارائه صحیح مدارک، تکمیل دقیق فرم ها و پیگیری مستمر پرونده در مراجع مربوطه، از اتلاف وقت و سرگردانی دارنده چک در هزارتوی بوروکراسی جلوگیری می کنند. یک وکیل مجرب می داند که کدام مرجع صالح است، چه مدارکی لازم است و چگونه باید مراحل را به درستی طی کند تا کمترین زمان صرف شود.

کاهش اشتباهات و انتخاب بهترین راهکار:

یکی از مهم ترین خدمات وکیل، جلوگیری از بروز اشتباهاتی است که ممکن است به رد درخواست اجراییه یا طولانی شدن فرآیند منجر شود. او با تحلیل دقیق شرایط چک و پرونده، بهترین مسیر قانونی (دادگاه یا ثبت) را انتخاب می کند. همچنین، در مواجهه با ادعاهایی مانند اعسار، تضمینی بودن چک یا دستور عدم پرداخت، وکیل می تواند با ارائه استدلال های حقوقی قوی و مستندات لازم، از حقوق موکل خود دفاع کند و از تضییع آن ها جلوگیری نماید.

پیگیری تخصصی مراحل اجرا و توقیف اموال:

صدور اجراییه تنها آغاز راه است؛ مرحله اجرایی و توقیف اموال، خود به تخصص و تجربه نیاز دارد. شناسایی اموال صادرکننده (اعم از حساب های بانکی، اموال منقول و غیرمنقول)، پیگیری توقیف آن ها و اطمینان از فروش قانونی اموال توقیف شده در مزایده، همگی از وظایف دشواری هستند که یک وکیل متخصص به بهترین شکل از عهده آن ها برمی آید. او با آگاهی از مستثنیات دین و قوانین مربوط به توقیف اموال، از هرگونه اقدام غیرقانونی یا بی ثمر جلوگیری می کند و مراحل وصول را با دقت پیگیری می نماید. در مواردی که نیاز به درخواست حکم جلب باشد نیز، وکیل می تواند با رعایت تمامی جوانب قانونی، این درخواست را پیگیری کند.

در نهایت، نقش وکیل در فرآیند اجراییه چک بلامحل، تنها به اقدامات حقوقی محدود نمی شود، بلکه او با ایجاد آرامش خاطر و اطمینان از پیگیری حرفه ای پرونده، بار روانی زیادی را از دوش دارنده چک برمی دارد. او یک مشاور قابل اعتماد و یک راهنمای کاربلد در تمام مراحل این مسیر دشوار است.

نتیجه گیری

مسیر وصول مطالبات حاصل از چک بلامحل، گرچه در گذشته با پیچیدگی های فراوانی همراه بود، اما با تصویب قانون جدید صدور چک و اصلاحات آن، به ویژه در زمینه درخواست صدور اجراییه، برای دارندگان چک تا حد زیادی هموار شده است. این مقاله به تفصیل نشان داد که دارنده چک می تواند با انتخاب یکی از دو مسیر دادگاه یا اداره ثبت اسناد، و با رعایت شرایط و مراحل قانونی مشخص، به سرعت و بدون نیاز به طی فرآیندهای طولانی دادرسی، نسبت به وصول وجه چک خود اقدام کند.

از جمله نکات کلیدی که در این راهنمای جامع بر آن ها تأکید شد، می توان به لزوم صیادی بودن و ثبت چک در سامانه صیاد برای چک های جدید، ضرورت دریافت گواهی عدم پرداخت با کد رهگیری، و عدم وجود هرگونه قید و شرط در متن چک اشاره کرد. همچنین، تفاوت های اساسی بین روش دادگاهی (که نیاز به تأیید مطابقت امضا توسط بانک ندارد) و روش ثبتی (که این تأییدیه در آن الزامی است) مورد بررسی قرار گرفت تا دارنده چک بتواند با آگاهی کامل، بهترین گزینه را برای شرایط خاص خود انتخاب کند. هزینه های مربوط به هر روش و همچنین امکان بازپس گیری این هزینه ها از صادرکننده چک، از دیگر موارد مهمی بود که به آن پرداخته شد.

اقدامات پس از صدور اجراییه، از مهلت ۱۰ روزه صادرکننده برای پرداخت تا امکان توقیف انواع اموال (به جز مستثنیات دین) و در نهایت درخواست حکم جلب، همگی فرآیندهایی هستند که با پیگیری دقیق و آگاهانه به نتیجه مطلوب می رسند. در این میان، نکات حقوقی ظریف و مهمی چون عدم امکان صدور اجراییه مستقیم علیه ضامن و ظهرنویس، لزوم دادخواست جداگانه برای خسارت تأخیر تأدیه، و همچنین بررسی وضعیت چک های تضمینی یا انتقال یافته پس از برگشت، می تواند از بروز خطاها و اتلاف زمان جلوگیری کند.

در نهایت، اهمیت آگاهی و اقدام به موقع در این فرآیند حیاتی است. هر تعلل می تواند به پیچیدگی های بیشتر یا حتی از دست رفتن فرصت های قانونی منجر شود. انتخاب صحیح مسیر قانونی و در صورت لزوم، مشاوره با متخصصین حقوقی و وکلای باتجربه در زمینه چک، می تواند به عنوان یک چراغ راه عمل کرده و دارنده چک را در این مسیر پرچالش، به مقصد نهایی یعنی احقاق حق و وصول مطالبات، رهنمون سازد.

سوالات متداول

آیا برای همه چک های برگشتی می توان اجراییه صادر کرد؟

خیر، صدور اجراییه تنها برای چک هایی امکان پذیر است که شرایط قانونی مندرج در ماده ۲۳ قانون صدور چک را داشته باشند. مهم ترین شرایط شامل صیادی و ثبت شده بودن چک (برای چک های جدید)، داشتن گواهی عدم پرداخت با کد رهگیری و عدم وجود قید و شرط در متن چک است. برای چک های غیرصیادی قدیمی نیز باید کد رهگیری در گواهی عدم پرداخت درج شده و حداکثر ۵ سال از تاریخ صدور چک یا تاریخ برگشت آن گذشته باشد.

چقدر طول می کشد تا اجراییه صادر شود؟

در روش دادگاهی، به دلیل بررسی در وقت فوق العاده و بدون نیاز به تعیین وقت رسیدگی، فرآیند صدور اجراییه معمولاً سریع تر است و ممکن است چند هفته به طول انجامد. در روش ثبتی، سرعت وابسته به رویه های داخلی اداره ثبت است که می تواند کمی بیشتر باشد. پس از صدور اجراییه نیز، مهلت ۱۰ روزه برای پرداخت توسط صادرکننده وجود دارد و پس از آن مراحل اجرایی آغاز می شود.

اگر صادرکننده اموالی نداشته باشد چه می شود؟

در صورتی که صادرکننده چک هیچ مالی برای توقیف نداشته باشد یا اموال او جزو مستثنیات دین باشد، دارنده چک می تواند درخواست صدور حکم جلب صادرکننده را مطرح کند. همچنین، صادرکننده می تواند درخواست اعسار از پرداخت را به دادگاه ارائه دهد که در صورت پذیرش، ممکن است ترتیبات پرداخت اقساطی تعیین شود.

آیا می توان همزمان شکایت کیفری و درخواست اجراییه را پیگیری کرد؟

بله، دارنده چک می تواند همزمان از جنبه حقوقی (درخواست اجراییه) و جنبه کیفری (شکایت کیفری) موضوع را پیگیری کند. با این حال، باید توجه داشت که جنبه کیفری قابل گذشت است و با رضایت دارنده چک، پرونده کیفری مختومه می شود. این دو مسیر مستقل از یکدیگر هستند و هر یک اهداف و نتایج متفاوتی دارند.

آیا حضور وکیل برای درخواست اجراییه الزامی است؟

خیر، حضور وکیل برای درخواست صدور اجراییه الزامی نیست و دارنده چک می تواند شخصاً مراحل را پیگیری کند. اما به دلیل پیچیدگی های قانونی و رویه های اداری، توصیه می شود که از مشاوره و خدمات یک وکیل متخصص در امور چک استفاده شود تا فرآیند با سرعت و دقت بیشتری انجام شود و از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری گردد.

چک ضمانت چیست و آیا می توان برای آن اجراییه گرفت؟

چک ضمانت، چکی است که برای تضمین انجام یک تعهد یا معامله صادر می شود و قصد اصلی از صدور آن پرداخت وجه نیست. طبق قانون، چک هایی که در متن آن ها صراحتاً عبارت بابت تضمین یا بابت حسن انجام کار قید شده باشد، مشمول صدور اجراییه مستقیم نمی شوند و برای وصول وجه آن ها باید ابتدا عدم انجام تعهد اصلی در دادگاه اثبات شود.