خلاصه کتاب یاد شهرزاد: چهل خاطره از قصه و قصه گویی ( نویسنده سید علی کاشفی خوانساری )

کتاب «یاد شهرزاد» اثری گرانبها از سید علی کاشفی خوانساری است که به شکلی کم نظیر، جوهر قصه و قصه گویی را از دل خاطرات و تجربیات چهل چهره فرهنگی ایران بیرون می کشد و به خواننده ارائه می دهد. این کتاب، گنجینه ای از روایت هایی است که ریشه های عمیق قصه در فرهنگ و هویت ایرانی را به تصویر می کشد و نشان می دهد چگونه قصه ها، نه تنها سرگرمی، بلکه بخشی جدایی ناپذیر از شکل گیری شخصیت و جهان بینی ما بوده اند. این اثر فراتر از یک مجموعه خاطره، دریچه ای به سوی درک اهمیت جاودانه قصه در زندگی ماست.

قصه و قصه گویی، تار و پودی ناگسستنی از فرهنگ و هویت ایرانیان است. از لالایی های مادرانه در گهواره تا شب نشینی های دور کرسی مادربزرگ، قصه ها همواره در رگ و پی زندگی مردم این سرزمین جاری بوده اند. آن ها نه تنها وسیله ای برای سرگرمی، بلکه ابزاری قدرتمند برای انتقال ارزش ها، آموزش های اخلاقی، و حتی غلبه بر ترس ها و رویاپردازی بوده اند. با این حال، در کنار این جایگاه دیرینه، پژوهش های عمیق و تحلیلی در باب ماهیت و تأثیر قصه در بستر فرهنگی ایران، تا حد زیادی مغفول مانده است. بیشتر آثار موجود، عمدتاً به گردآوری و بازگویی داستان های بومی و کهن پرداخته اند و کمتر به تجربه زیسته و تأثیر روانی و فرهنگی قصه بر افراد جامعه توجه شده است.

در این میان، کتاب «یاد شهرزاد: چهل خاطره از قصه و قصه گویی» به قلم سید علی کاشفی خوانساری، تلاشی ارزشمند و منحصر به فرد برای پر کردن این خلأ پژوهشی و فرهنگی به شمار می رود. این اثر، مجموعه ای بی نظیر از خاطرات و یادداشت های چهل تن از برجسته ترین چهره های فرهنگی ایران است که هر یک از دریچه نگاه و تجربه شخصی خود به دنیای قصه، قصه گویی و قصه گویان نگریسته اند. هدف اصلی از این مقاله، ارائه یک خلاصه جامع و تحلیلی از این کتاب است؛ خلاصه ای که نه تنها به معرفی کلی اثر اکتفا نمی کند، بلکه خواننده را به عمق محتوای کتاب و مضامین اصلی «چهل خاطره» گردآوری شده رهنمون می سازد. در این مسیر، تلاش می شود تا درکی عمیق و دقیق از ارزش های فرهنگی و ادبی این اثر فراهم آید و چراغ راهی برای کشف اهمیت جاودانه قصه در فرهنگ غنی ایرانی، از منظر شخصیت های شاخص آن، فراروی علاقه مندان قرار گیرد.

«یاد شهرزاد» چیست؟ رویکردی نو به قصه پژوهی

کتاب «یاد شهرزاد» تنها یک مجموعه خاطره نیست؛ بلکه یک پروژه قصه پژوهی عمیق و چندوجهی است که سید علی کاشفی خوانساری، به عنوان گردآورنده و محقق، نگاهی نو به این حوزه داشته است. این کتاب در واقع بخشی از پروژه بین المللی مطالعات قصه گویی شهرزاد است که با هدف پر کردن خلأهای پژوهشی در زمینه قصه گویی و احیای این هنر دیرین در ایران و جهان آغاز به کار کرده است. کاشفی خوانساری با این اثر، به دنبال آن بوده که نه تنها داستان ها، بلکه خود پدیده قصه گویی، تأثیر آن بر زندگی افراد و نقش آن در شکل گیری فرهنگ را از زوایای مختلف بررسی کند.

در این کتاب، دیدگاه ها و تجربیات شخصی افرادی مطرح شده که هر یک به نوعی با قصه و ادبیات در ارتباط بوده اند؛ از شاعران و نویسندگان گرفته تا مترجمان و هنرمندان. این افراد نه تنها از دوران کودکی خود و نخستین مواجهه شان با قصه سخن می گویند، بلکه از تأثیر عمیق این تجربه ها بر زندگی، انتخاب مسیر حرفه ای و حتی شکل گیری شخصیتشان روایت می کنند. این رویکرد، «یاد شهرزاد» را از دیگر آثار مشابه متمایز می کند، چرا که به جای صرفاً بازگویی قصه ها، به روایت «قصه قصه گویی» و تأثیرات آن بر روح و جان انسان می پردازد. این گنجینه بی نظیر از دیدگاه ها، منبعی غنی برای هر پژوهشگر، قصه گو و علاقه مندی است که می خواهد به عمق تأثیرات قصه در فرهنگ ایرانی پی ببرد و نقش آن را در آینه زندگی شخصیت های برجسته بازشناسد.

مروری بر «چهل خاطره»: روح قصه گویی در کلام بزرگان

بخش «چهل خاطره» قلب تپنده کتاب «یاد شهرزاد» و وجه تمایز اصلی آن است. این بخش فراتر از یک فهرست خشک از اسامی و عناوین، به تحلیلی عمیق از ماهیت و جوهر خاطرات می پردازد و نشان می دهد که چگونه روح قصه گویی در کلام این بزرگان به رقص درآمده است. خواننده در این بخش، سفری پرشور به اعماق تجربیات زیسته چهل چهره فرهنگی را آغاز می کند، جایی که هر خاطره، دریچه ای به سوی جهان شگفت انگیز قصه و تأثیرات جاودانه اش بر زندگی انسان است.

تم های اصلی مشترکی که در میان این خاطرات برجسته می شوند، تصویری جامع از جایگاه قصه در فرهنگ ایرانی ترسیم می کنند:

• نقش قصه گویان در خانواده: بسیاری از راویان با حسرتی شیرین از مادربزرگ ها، مادران یا پدرانی یاد می کنند که با صدای گرم و لحن جادویی شان، دنیای کودکی آن ها را با قصه ها آراسته اند. این افراد، نخستین بذر خیال و اخلاق را در ذهن کودکان کاشتند و نقش پررنگی در پرورش ذوق ادبی و رویاپردازی آن ها داشتند. قصه گویی برای بسیاری از مشاهیر، از آغوش گرم خانواده آغاز شده است و این خود نشان دهنده ریشه دار بودن این سنت در کانون خانواده ایرانی است.
• تأثیر قصه ها بر شکل گیری شخصیت و جهان بینی دوران کودکی: قصه ها تنها داستان نبودند؛ آن ها درس زندگی، شجاعت، همدلی و اخلاق بودند. بسیاری از خاطرات به وضوح نشان می دهند که چگونه قهرمانان قصه ها، الگوهای رفتاری و فکری را در ذهن کودکان حک کرده اند. از مبارزه با دیوان تا پیروزی خیر بر شر، هر قصه، پیامی پنهان داشت که به آرامی شخصیت کودکان را صیقل می داد و جهان بینی آن ها را شکل می بخشید.
• فضای اجتماعی و فرهنگی قصه گویی در گذشته: مرور این خاطرات، خواننده را به دوران گذشته می برد؛ به شب های بلند زمستان که دور کرسی، عطر چای و بوی نفت و هیزم، با نوای قصه در هم می آمیخت. این خاطرات، زنده کننده حس نوستالژیک شب نشینی ها، جمع های خانوادگی و فضاهای صمیمی هستند که قصه، محور اصلی آن ها بود. این فضاها، نه تنها محلی برای سرگرمی، بلکه محفل هایی برای هم افزایی فرهنگی و انتقال میراث شفاهی از نسلی به نسل دیگر بودند.
• پیوند قصه با خیال، ترس ها، رویاها و آموزش اخلاق: قصه ها، مرز میان واقعیت و خیال را در هم می شکستند. آن ها به کودکان اجازه می دادند تا به دنیای رویاها پرواز کنند و با ترس هایشان روبه رو شوند. دیو و پری، قهرمان و شرور، همه و همه نمادهایی بودند که مفاهیم اخلاقی را به شکلی ملموس و جذاب به کودکان می آموختند. قصه ها به عنوان ابزاری قدرتمند، تخیل را پرورش می دادند، شجاعت را می آموزاندند و راه و رسم زندگی را نشان می دادند.
• قصه های ناتمام و نقش آن ها در پرورش خلاقیت: یکی از جالب ترین تم ها، خاطراتی است که به قصه های ناتمام اشاره دارند. این قصه ها، بستر مناسبی برای پرورش خلاقیت کودکان بودند، چرا که ذهن آن ها را به فعالیت وامی داشتند تا خود پایان داستان را حدس بزنند یا خلق کنند. این «ناتمامی» در واقع شروعی برای پرواز بی انتهای خیال و پرورش قدرت داستان پردازی در ذهن های جوان بود.

کتاب «یاد شهرزاد» نام بسیاری از چهره های شاخص فرهنگی را در خود جای داده است که هر یک روایتگر تجربه ای ناب از دنیای قصه هستند. برای مثال، نوش آفرین انصاری از خاطرات شیرین کودکی اش با قصه های مادربزرگ می گوید و تأثیر عمیق آن ها را بر علاقه همیشگی اش به کتاب و ادبیات بازگو می کند. مصطفی رحمان دوست، شاعر نام آشنای کودکان، از تجربه های دلنشین و شیرین قصه گویی برای فرزندانش سخن می گوید و اهمیت انتخاب قصه و شیوه بیان آن را برجسته می سازد. احترام برومند، با لحنی گرم و صمیمی، ما را به دوران طلایی قصه های رادیویی می برد و از شور و هیجانی که این قصه ها در دل شنوندگانشان برمی انگیختند، روایت می کند. داوود کیانیان، از پیشکسوتان تئاتر و ادبیات کودک و نوجوان، به غول ها و دیوهایی اشاره می کند که در قصه های کودکی اش حضور داشتند و چگونه این موجودات خیالی، مرزهای ترس و خیال را در هم می آمیختند. گیتی خامنه، با خاطره ای از مادر خود که تا زمانی که قصه ای برایش نمی گفت به خواب نمی رفت، اهمیت قصه را در آرامش و دنیای خواب کودکان نشان می دهد و از نقش مادرش در خلق دنیای جادویی قصه برای او می گوید.

تنوع سنی راویان از سی تا نود سالگی و همچنین تفاوت های جغرافیایی آن ها (از استان های مختلف ایران) به محتوای کتاب غنای خاصی بخشیده است. این تنوع نشان می دهد که قصه و قصه گویی در طول زمان و در سراسر جغرافیای ایران، جایگاهی یکسان و نقشی پررنگ داشته است. از قصه های شبانه در خانه های سنتی گرفته تا قصه های رادیویی در شهرهای بزرگ، روح قصه گویی همواره زنده و جاری بوده است. این تنوع به خواننده کمک می کند تا درکی جامع تر و عمیق تر از جایگاه همیشگی قصه به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از هویت، آداب و فرهنگ ایرانیان به دست آورد. هر خاطره، مانند پاره ای از یک قالی پر نقش و نگار، به تار و پود کلی اثر اضافه می کند و بافتی غنی از تجربیات مشترک را خلق می نماید.

قصه همچون نخ تسبیحی است که دانه های مروارید خاطرات چهل چهره فرهنگی ایران را به هم پیوند می دهد و گنجینه ای بی بدیل از تجربه زیسته قصه و قصه گویی را پیش روی ما می گشاید.

سید علی کاشفی خوانساری: گردآورنده و پژوهشگر قصه ها

پشت هر اثر ماندگار، یک ذهن جستجوگر و متعهد قرار دارد و در مورد کتاب «یاد شهرزاد»، این ذهن خلاق و پرکار، سید علی کاشفی خوانساری است. او که متولد سال ۱۳۵۰ است، نه تنها یک روزنامه نگار و شاعر شناخته شده است، بلکه به عنوان نویسنده و پژوهشگری برجسته در حوزه ادبیات کودک و نوجوان، سال هاست که قلم می زند. نقش او در گردآوری و تدوین «یاد شهرزاد»، فراتر از یک جمع آوری ساده است؛ این کار نشان دهنده بینش عمیق او نسبت به اهمیت قصه گویی و جایگاه آن در فرهنگ و تربیت نسل های آینده است.

کاشفی خوانساری با تخصص و تجربه ای که در زمینه ادبیات کودک و نوجوان دارد، به خوبی می دانست که برای احیای سنت قصه گویی و پژوهش در این زمینه، باید از زوایای تازه ای به این موضوع نگریست. او در طول سال ها فعالیت حرفه ای خود، به سردبیری فصلنامه هایی همچون «نقد کتاب کودک و نوجوان» و «سروش نوجوان» مشغول بوده است که این خود نشان از تعهد او به توسعه و ترویج ادبیات غنی در این حوزه دارد. او با تألیف و ترجمه نزدیک به صد کتاب برای کودکان و نوجوانان، ردپای پررنگی در کتابخانه های نسل جوان کشور به جا گذاشته است. از میان آثار او می توان به «قصه های دوستی»، «شاهنامه کودکانه»، «گربه چکمه پوش» و «راپونزل» اشاره کرد که هر کدام به نوعی به پرورش ذوق ادبی و خیال پردازی در کودکان کمک کرده اند.

تعهد و تلاش های سید علی کاشفی خوانساری در طول سالیان متمادی، بی ثمر نبوده و او جوایز و افتخارات متعددی را از آن خود کرده است. دریافت جایزه منتقد برگزیده انجمن منتقدان جوان و روزنامه نگار برگزیده تئاتر کودک، تنها بخشی از این افتخارات است. همچنین، دو بار نامزدی دریافت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، مهر تأییدی بر اهمیت و کیفیت آثار پژوهشی و تألیفی او در این زمینه است. «یاد شهرزاد» نیز نتیجه همین نگاه پژوهشگرانه و دغدغه مند اوست که با ظرافت و دقت، چهل خاطره را گرد هم آورده تا نوری بر جایگاه فراموش شده قصه گویی در دوران معاصر بتاباند و یادآور شود که قصه، ریشه ای عمیق در گذشته ما دارد و می تواند آینده ما را نیز شکل دهد.

چرا «یاد شهرزاد» را بخوانیم؟ دلایلی فراتر از یک کتاب خاطره

کتاب «یاد شهرزاد» فراتر از مجموعه ای از خاطرات ساده، یک سند فرهنگی ارزشمند و منبعی الهام بخش است که خواندن آن دلایل متعددی دارد. این اثر، تنها به گذشته نگاه نمی کند، بلکه با بازخوانی تجربیات نسل های پیشین، راهی به سوی آینده ای بهتر و غنی تر از منظر فرهنگی و ادبی می گشاید. این کتاب گنجینه ای است که هر برگش، ما را به درکی عمیق تر از هویتمان رهنمون می سازد.

ارزش های منحصر به فرد کتاب

• مستندسازی تاریخ شفاهی: «یاد شهرزاد» به شیوه ای بی نظیر، تجربه های زیسته و شنیده های نسلی از بزرگان فرهنگ ایران را درباره قصه و قصه گویی ثبت و ضبط کرده است. این کتاب، در واقع یک تاریخ شفاهی از قصه در ایران است که از زبان کسانی روایت می شود که خود آن را زیسته اند و تأثیرش را به چشم دیده اند. این مستندسازی به حفظ و انتقال میراث ناملموس قصه گویی از نسلی به نسل دیگر کمک شایانی می کند.
• منبعی برای پژوهشگران: این کتاب، داده های غنی و دست اولی را برای پژوهشگران حوزه های فولکلور، ادبیات شفاهی، روانشناسی قصه، جامعه شناسی ادبیات و مطالعات فرهنگی فراهم می آورد. تنوع راویان از نظر سن و پیشینه، و همچنین تنوع مضمونی خاطرات، فرصتی بی نظیر برای تحلیل های تطبیقی و استخراج الگوهای رفتاری و فرهنگی در ارتباط با قصه و قصه گویی است. پژوهشگران می توانند از این تجربیات شخصی به عنوان موارد مطالعاتی عمیق برای درک تأثیرات قصه در بسترهای مختلف اجتماعی و فرهنگی بهره ببرند.
• الهام بخش برای قصه گویان: برای قصه گویان، مربیان و والدینی که به دنبال درک عمیق تر هنر قصه گویی هستند، «یاد شهرزاد» منبعی غنی از الهام و دیدگاه های عملی است. این کتاب، تجربیات افراد موفقی را در زمینه قصه گویی ارائه می دهد که می تواند به بهبود شیوه های قصه گویی و انتخاب قصه های مناسب کمک کند. دیدگاه ها و خاطرات این چهره ها، راهنمای ارزشمندی برای کسانی است که می خواهند هنر قصه گویی را به بهترین شکل ممکن زنده نگه دارند و به نسل های بعدی منتقل کنند.
• ایجاد حس نوستالژی: با ورق زدن صفحات «یاد شهرزاد»، بسیاری از خوانندگان به خاطرات شیرین دوران کودکی خود بازمی گردند. این کتاب، حس نوستالژی عمیقی را برمی انگیزد و ارتباط عاطفی خواننده را با مفهوم قصه و خاطرات دلنشین شنیدن داستان از زبان بزرگترها تقویت می کند. این بعد احساسی کتاب، آن را به اثری فراتر از یک متن خشک پژوهشی تبدیل می کند و تجربه خواندن آن را به سفری شخصی و دلنشین برای هر فرد تبدیل می کند.
• فهم عمیق تر فرهنگ: «یاد شهرزاد» نشان می دهد که قصه گویی تنها یک سرگرمی نیست، بلکه بخشی جدایی ناپذیر از هویت، آداب و رسوم، و سیستم ارزشی ایرانیان است. این کتاب کمک می کند تا خواننده به درک عمیق تری از پیوند ناگسستنی قصه با فرهنگ، تاریخ، و حتی روانشناسی جمعی این سرزمین دست یابد. قصه ها، آینه ای از جامعه و تفکر مردم هستند و این کتاب، این آینه را به زیبایی هر چه تمام تر، جلا می بخشد.

مشخصات کتاب و راه های تهیه

کتاب «یاد شهرزاد: چهل خاطره از قصه و قصه گویی» به همت نشر چشمه به بازار کتاب عرضه شده است. نشر چشمه که خود از ناشران معتبر و شناخته شده در حوزه ادبیات و فرهنگ است، با انتشار این اثر، گام مهمی در حفظ و ترویج هنر قصه گویی برداشته است.

مشخصات فیزیکی و اطلاعات نشر کتاب به شرح زیر است:

عنوان	مشخصات
نام کتاب	یاد شهرزاد: چهل خاطره از قصه و قصه گویی
نویسنده/گردآورنده	سید علی کاشفی خوانساری
ناشر	نشر چشمه
سال انتشار	۱۴۰۰
تعداد صفحات	۱۹۴ صفحه
قطع کتاب	رقعی
شابک (ISBN)	978-622-0109-53-2

این کتاب در هر دو قالب چاپی و الکترونیکی (EPUB) قابل دسترسی است. علاقه مندان می توانند برای تهیه نسخه چاپی به کتاب فروشی های معتبر مراجعه کنند یا از طریق وب سایت های فروش کتاب به صورت آنلاین سفارش دهند. همچنین، نسخه الکترونیکی کتاب نیز از طریق پلتفرم های قانونی دانلود کتاب در دسترس است که امکان مطالعه آسان آن را بر روی دستگاه های مختلف مانند تبلت، موبایل و رایانه فراهم می آورد. این دسترسی چندگانه به خوانندگان امکان می دهد تا با توجه به علاقه و امکانات خود، بهترین شیوه را برای مطالعه این گنجینه ارزشمند انتخاب کنند.

نقدها و نظرات خوانندگان

کتاب «یاد شهرزاد» پس از انتشار، بازخوردهای مثبتی از سوی علاقه مندان به ادبیات و فرهنگ دریافت کرده است. بسیاری از خوانندگان از عمق محتوا و نوستالژی ای که این خاطرات در آن ها برمی انگیزد، اظهار رضایت کرده اند. آن ها این اثر را نه تنها یک منبع اطلاعاتی، بلکه یک سفر عمیق به گذشته و یادآور ارزش های از دست رفته می دانند.

برخی از خوانندگان به خاص بودن رویکرد کتاب در پرداختن به «تجربه قصه گویی» به جای «خود قصه ها» اشاره کرده و این رویکرد را بسیار جذاب و تازه یافته اند. از نظر آن ها، این کتاب توانسته است به درستی حس و حال شنیدن قصه را زنده کند و اهمیت آن را در شکل گیری شخصیت افراد نشان دهد. فضای صمیمی و روایت محور این خاطرات، سبب شده تا خوانندگان احساس نزدیکی بیشتری با راویان و تجربیات آن ها داشته باشند.

هرچند، مانند هر اثر دیگری، ممکن است دیدگاه های متفاوتی نیز وجود داشته باشد. برخی خوانندگان ممکن است انتظار داشته باشند که قصه های کامل در کتاب آورده شود، در حالی که هدف اصلی این کتاب، بررسی «خاطره قصه گویی» است. با این حال، کلیت نظرات نشان می دهد که «یاد شهرزاد» توانسته است جایگاه ویژه ای در میان آثار مرتبط با فرهنگ و ادبیات شفاهی ایران پیدا کند و دریچه ای نو به روی درک اهمیت قصه گویی بگشاید.

مطالعه این کتاب می تواند فرصتی عالی برای هر خواننده ای باشد تا خود نیز در این تجربه جمعی سهیم شود. پس از مطالعه، دعوت می شود که خوانندگان نیز تجربیات شخصی خود را از قصه و قصه گویی، و همچنین تأثیر این کتاب بر نگاهشان به اشتراک بگذارند؛ چرا که هر بازخورد، دانه ای است در باغ پربار فرهنگ قصه گویی.

نتیجه گیری

کتاب «یاد شهرزاد: چهل خاطره از قصه و قصه گویی» اثر ارزشمند سید علی کاشفی خوانساری، به راستی اثری بی بدیل در حوزه ادبیات و فرهنگ ایران زمین است. این کتاب، تنها مجموعه ای از خاطرات پراکنده نیست، بلکه یک گنجینه فرهنگی است که به زیبایی هرچه تمام تر، روح قصه گویی را از اعماق تجربه های زیسته چهل چهره برجسته فرهنگی ایران استخراج کرده و به نسل حاضر هدیه می دهد.

با مطالعه این اثر، خواننده به درکی عمیق از جایگاه دیرینه قصه در هویت و ساختار اجتماعی ایرانیان دست می یابد؛ از نقش مادربزرگ ها و پدران در انتقال ارزش ها گرفته تا تأثیر قصه ها بر شکل گیری خیال، اخلاق و جهان بینی کودکان. «یاد شهرزاد» به شیوه ای ظریف و دلنشین، نشان می دهد که چگونه قصه ها، نه فقط ابزاری برای سرگرمی، بلکه محمل هایی قدرتمند برای آموزش، انتقال میراث فرهنگی و حتی غلبه بر ترس های ناشناخته بوده اند. این کتاب به مستندسازی تاریخ شفاهی قصه در ایران کمک شایانی می کند و منبعی غنی برای پژوهشگران، قصه گویان و تمام علاقه مندان به ریشه های فرهنگی و ادبی این سرزمین محسوب می شود.

«یاد شهرزاد» با بازآفرینی فضای دلنشین شب نشینی های دور کرسی و یادآوری قصه های ناتمام که ذهن کودکان را به پرواز درمی آوردند، حس نوستالژی عمیقی را در مخاطب بیدار می کند. این اثر نه تنها پلی میان گذشته و حال است، بلکه الهام بخش آنانی است که می خواهند سنت قصه گویی را زنده نگه دارند و به نسل های آینده منتقل کنند. در مجموع، این کتاب یادآوری می کند که قصه، ریشه های ماست و درک آن، درک عمیق تری از خودمان و فرهنگمان را به همراه خواهد داشت.

خواندن «یاد شهرزاد» دعوتی است به سفری در زمان، به دل خاطراتی که با قصه عجین شده اند و به کشف دوباره جادوی کلمات. این گنجینه ارزشمند از خاطرات و تجربیات، نه تنها ذهن را روشن می کند، بلکه دل را نیز گرم می دارد و به همگان توصیه می شود تا این اثر فاخر را مطالعه کنند و سهمی در احیای سنت قصه گویی ایران داشته باشند.