تحدید مرزهای ارمنستان-جمهوری آذربایجان؛ پایان ماجراهای قفقاز؟

سیر تحولات در قفقاز جنوبی و حل اختلافات میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان تا امروز با دشواری های زیادی همراه بوده و در شرایط فعلی طرفین با تعیین حدود مرزها و حرکت در چارچوب یک توافق تلاش می کنند برای رسیدن به صلح و برقراری ثبات در منطقه مذاکره و گفت وگو کنند.

به گزارش پارازیت، تعیین حدود مرز میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان از موضوعات مورد توافق میان باکو و ایروان است تا مناطق تحت کنترل هر کدام به دیگری واگذار شود. در همین راستا پس از برگزاری هشتمین نشست کمیسیون های تعیین حدود مرزهای 2 کشور، ارمنستان موافقت کرد تا چهار روستا را که از اوایل دهه 1990 میلادی در کنترل این کشور بوده به جمهوری آذربایجان بازگرداند. 

این تصمیم «نیکول پاشینیان» نخست وزیر ارمنستان با واکنش هایی از سوی ساکنان این مناطق مواجه شده است. ساکنان یک روستای مرزی با نیروهای پلیس ارمنستان درگیر شدند و افراد دیگری از جمله یک نماینده مخالف پارلمان را در بحبوحه اعتراضات علیه برنامه پاشینیان جهت واگذاری چهار منطقه مرزی به جمهوری آذربایجان، بازداشت کردند.

پاشینیان در پاسخ به این اعتراضات تاکید کرد که این تصمیمات برای «تثبیت تمامیت ارضی جمهوری ارمنستان» اتخاذ شده است. 

شهروندان و به رسمیت شناختن تمامیت ارضی

نخست وزیر ارمنستان همچنین اظهار داشت: پست های نصب شده در مرز ارمنستان و آذربایجان به عنوان سنگ بنای تمامیت ارضی جمهوری ارمنستان است. ما این تصمیمات را با این درک می گیریم که اگر یکی از پیش نیازهای اساسی دولت شهروندان آن باشند، دومین پیش نیاز سرزمین و تمامیت ارضی آن است. تمامیت ارضی به چه معناست؟ تمامیت ارضی به قلمرو شناخته شده بین المللی یک کشور اشاره دارد. ممکن است سرزمینی وجود داشته باشد، اما ممکن است در سطح بین المللی به رسمیت شناخته نشود.»

پاشینیان تصریح کرد: «ایست بازرسی های روسیه در یک وضعیت برقرار شدند و اکنون اتفاقی که دارد می افتد این است که این وضعیت دستخوش تغییر بزرگی می شود و این تغییر بزرگ باید بر همه زمینه ها اثر بگذارد. معنی این صحبت این است که اکنون ما در اینجا یک خط مقدم نداریم بلکه یک مرز داریم و یک مرز علامت صلح است. این معنی اش این است که نیروهای مرزبانی ارمنستان و جمهوری آذربایجان خواهند توانست با همکاری با یکدیگر و با اتکا به خود از مرز محافظت کنند.»

نخست وزیر ارمنستان با اشاره به این که سربازان مرزبان روس از منطقه تاووش خارج می شوند، گفت «هیچ موضوع عمده ای که بخواهیم در رابطه با این مورد با طرف روسیه مورد بحث قرار دهیم، باقی نمانده است.»

هوشیاری ایران

این که تا چه اندازه تصمیمات پاشینیان ناشی از مصالح و منافع ارمنستان و یا پیشنهادهای دوستان غربی جدید اوست، قابل بررسی است اما این سوال مطرح است آیا همان طور که ارمنستان طبق توافق نسبت به واگذاری برخی مناطق یا تعیین حدود اقدام می کند، جمهوری آذربایجان نیز اقدامات متقابل در جهت توافق را انجام خواهد داد و یا به روند مطالبات پی درپی خود ادامه می دهد. هنوز جزییات توافقات انجام شده میان ایروان و باکو مشخص نیست و امید است این نوع توافقات مقدمه ای برای اختلافات بعدی نباشد. 

منطقه قفقاز جنوبی به لحاظ استراتژیک بودن برای ایران به عنوان همسایه مهم جمهوری آذربایجان و ارمنستان بسیار حایز اهمیت است و هر نوع تحولی در این منطقه می تواند به منافع ملی و امنیت ایران مرتبط باشد؛ به همین دلیل کارشناسان معتقد هستند که مسایل مربوط به اختلافات در مرزها که یک مسیر ترانزیتی محسوب می شود، ممکن است در آینده اختلال ایجاد کند. از لحاظ تاریخی، نباید فراموش کرد که پشت صحنه این اتفاقات در این منطقه اروپایی ها به ویژه انگلیسی هستند تا عرصه را برای ایران تنگ کنند. البته که تاکنون و با هوشیاری ایران، تمام توطیه ها خنثی شده اند.

ارمنستان و جمهوری آذربایجان از زمان فروپاشی شوروی سابق بر سر منطقه مورد مناقشه قره باغ با یکدیگر اختلاف داشته و حتی در زمان هایی به وقوع جنگ هم منجر شده اما نتیجه ای در بر نداشته است. بر همین اساس با توجه به توافق سه جانبه در نوامبر 2020 مقرر کردند تا نیروهای صلح بان روسیه در این منطقه مستقر شوند. نهایتا پس از درگیری جدید در سال 2023 قره باغ به جمهوری آذربایجان بازگشت. 

صلح بانان روسیه در قره باغ

درک مشترک باکو و ایروان برای صلح

این که توافق میان ارمنستان و آذربایجان در موضوع علامت گذاری در مرزها و یا واگذاری برخی مناطق تا چه اندازه می تواند منجر به برقرای ثبات و صلح شود هنوز مشخص نیست، چرا که پس از  چهار سال از جنگ 2020 میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر مساله قره باغ می گذرد، سیر تحولات منقطه قفقاز جنوبی فراز و نشیب های بسیاری داشته است.

«الهام علی اف» رییس جمهور جمهوری آذربایجان در اظهاراتی بیان کرد که جمهوری آذربایجان و ارمنستان به درک مشترکی از نحوه شکل گیری یک معاهده صلح رسیده اند، اما جزییات آن هنوز مورد توافق قرار نگرفته است و هر دو طرف نیاز به زمان دارند. 

«ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز در خصوص توافق اخیر جمهوری آذربایجان و ارمنستان در مورد برخی مسایل مورد اختلاف مرزی اظهار داشت: ما به توافقات انجام شده بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان در نشست کمیسیون تحدید حدود بین 2 کشور احترام می گذاریم. استمرار تلاش های 2 کشور برای حل و فصل مسایل مرزی با توسل به روش های مسالمت آمیز در چارچوب احترام متقابل 2 کشور به حاکمیت و تمامیت ارضی یکدیگر لازمه استقرار صلح و ثبات پایدار در قفقاز جنوبی است.

با درک این مهم، در نظر داشت که حل اختلافات میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان با پیچیدگی های زیادی همراه بود که موجب اختلالاتی هم در روند توافق شد و برنامه های برنامه ریزان را تحت الشعاع قرار داد. یکی از این موارد حضور نیروهای صلح بان روسیه بود که بعد از جنگ 2020 و توافق سه جانبه میان ارمنستان، جمهوری آذربایجان و روسیه در مناطق تعیین شده مستقر شدند.

ارمنستان اما بارها به نقش روسیه که رهبری «سازمان پیمان امنیت جمعی» را برعهده دارد، انتقاد کرده و می گوید مسکو آن طور که باید از ایروان، عضو دیگر این پیمان حمایت نکرده است؛ انتقادهایی که البته روسیه آن را رد کرده است. ارمنستان هم عضویت در این پیمان را تعلیق و تحرکات خود برای پیوستن به اردوگاه غرب را آغاز کرده است.

افتتاح کنسولگری ایران در قاپان

پایان شرایط نه صلح نه جنگ

مساله دیگر و یا به نوعی تغییردهنده بازی، ایجاد کنسولگری ایران در قاپان ارمنستان واقع در استان جنوبی سیونیک در مرز مشترک با ایران بود. تهران در افتتاح کنسولگری تاکید کرد که ایرانی های بسیاری به این منطقه رفت و آمد دارند، مسایل اقتصادی پی گیری می شود و موارد دیگر. شاید اگر حضور ایران نبود، چه بسا استان سیونیک هم از دست ارمنستان می رفت.

علی اف و پاشینیان هر 2 به طور جداگانه با «آنتونی بلینکن» وزیر امور خارجه آمریکا گفت وگو داشته و موضوعات دنبال شده برای تعیین حدود مرزهای 2 کشور را مطرح کردند و بلینکن نیز از توافق جمهوری آذربایجان و ارمنستان در مورد تحدید مرز بین دو کشور بر اساس اعلامیه آلماتی استقبال کرد.

«سید علی سقاییان» سفیر سابق ایران در ارمنستان در گفت وگویی با پارازیت با بیان این که شرایط نه صلح و نه جنگ برای ارمنستان و آذربایجان، نفعی برای 2 کشور نداشت، گفت: بعد از درگیری های زیادی که شکل گرفت ارمنستان با حداقل خسارت قره باغ را به آذربایجان داد و تنها تعدادی روستا باقی مانده بودند که این مساله نیز حل شد، البته این روستاها از نظر استراتژیک خیلی مناطق حساسی نیستند.

این دیپلمات پیشین ایران همچنین بیان کرد: با توافق انجام شده اکنون پاشینیان منتظر است تا علی اف را پای میز بکشاند و توافق نامه نهایی را امضا کنند تا این مناقشه پایان یابد که هم این حالت نه جنگ و نه صلح تمام و از طرف دیگر موضوعات میان ارمنستان و ترکیه نیز حل شود.

وی یادآور شد: در مساله اختلاف میان ایروان و باکو، موضوع اصلی قره باغ بود که حل شد، البته علی اف تمایل دارد تا ژست پیروز جنگ بودن را حفظ کند.

سقاییان خاطرنشان کرد: این اتفاق به نفع منطقه و کشورهای همسایه است و امیدواریم هر چه زودتر روند صلح طی شود.

با در نظر داشتن تمام آنچه در سیر تحولات مربوط به حل اختلافات میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان می گذرد انتظار می رود این روندی که برای دستیابی به صلح طی می شود، در مجموع امنیت، ثبات و صلح پایدار را در منطقه به ارمغان آورد و کشورهای همسایه در نظر داشته باشند که دخالت هر کشوری خارج از این منطقه تنها برای تامین منافع آن هاست و نه مردم منطقه. به هر حال صلح در هر شرایطی خوب است.

پایان خبر پارازیت