از نماز«تراویح» تا نان «عمگی»/نگاهی به رمضان در دارالاسلام؛تایباد – خبرگزاری پارازیت | اخبار ایران و جهان

خبرگزاری پارازیت، گروه استان ها – عامر توکلی: همزمان با ماه رمضان آیین های متفاوتی در بین مردم و در مناطق مختلف برگزار می شود. رمضان ماهی است که مردم در تمام طول تاریخ نسبت به آن ارادت ویژه ای داشته اند و این ارادت ناشی از تاکیدات بسیار قرآن کریم و نبی مکرم اسلام (ص) است. با این حال رمضان در هر نقطه جهان تبدیل به یک فرهنگ شده که با توجه به شرایط محیطی آداب خاص خود را در عین حفاظت از اصل فریضه، بومی سازی کرده است.

شهرستان تایباد نیز مانند هر نقطه دیگری از کره زمین از این قاعده مبرا نبوده و تلاش داشته است تا ضمن رعایت اصل آداب ماه مبارک رمضان، به نسبت هر دوره آداب خاص خود را داشته باشد. آدابی که در عین وجود فلسفه های زیبا و مفهومی، امروز متاسفانه به دلیل نفوذ مدرنیته رو به فراموشی است.

رمضان چگونه آغاز می شود؟

در بین ماه های قمری، رویت هلال ماه رمضان، شوال و ذی الحجه از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که اعمال فصلی که در اسلام بسیار هم بر آن تاکید شده در این سه ماه انجام می شود. روزه رمضان، عید فطر، کنگره عظیم حج و عید قربان از اعمالی است که باید در تاریخ معینی انجام پذیرد، بنابراین رصد هلال ماه بسیار اهمیت پیدا می کند.

در خصوص روزه رمضان با توجه به حدیث شریف نبوی (ص) که گرفتن و خوردن (عید) روزه را به رویت آن مشروط می کند، مردمان سرزمین تایباد نیز همواره بر رویت هلال ماه حساسیت بسیاری داشتند. آنها در خصوص رویت ماه به بزرگان دینی خود مراجعه می کنند.

بر اساس منابع تاریخی، مردم تایباد به فقیه زمان خود مراجعه داشتند و این فقیه در قرن هفتم مولانا زین الدین علی تایبادی و در قرن هشتم فرزند ایشان یعنی حضرت مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی «فقیه و دانشمند بزرگ قرن هشتم هجری قمری» بوده است. در دوره های نزدیک تر به ما نیز گروه هایی مشغول رصد هلال ماه بوده اند، و پس از اطلاع آنها به قاضی شرع، با حکم قاضی آغاز ماه رمضان از طریق شلیک چند توپ به مردم اعلام شده است.

«چارلز ادوارد ییت» می نویسد که در مشهد در ورودی شهر و نزدیکی بارگاه منور رضوی چند توپ نصب شده که پس از رویت هلال ماه رمضان از آنها شلیک می شود و مردم از آغاز ماه رمضان آگاه می شوند.

در همین دوره (1903 تا 1909 میلادی) و در تایباد هم این رویت از طریق بزرگ منطقه که «حاج نایب بن محمد تایبادی» بوده، انجام می پذیرد. ییت از کیفیت اطلاع رسانی در تایباد چیزی نمی گوید اما می نویسد: با آغاز شدن ماه رمضان، زندگی در تایباد همچون خراسان تغییر می کند. مردم تایباد پس از نماز صبح تا نزدیکی های ظهر در خواب هستند و با نزدیک شدن به وقت نماز کم کم تردد آغاز می شود.

او توضیح می دهد که در مشهد روزها کار و کاسبی تعطیل و مردم از عصر تا نزدیکی صبح مشغول تجارت و کار هستند.

نماز تراویح، اولین رویداد اهل سنت در هنگام اعلام رویت هلال ماه رمضان

پس از رویت هلال و اعلان رسمی ماه رمضان (مطابق آنچه گفته شد) اولین کاری که انجام می شود، برپایی نماز تراویح «و به نمازهایی گفته می شود که مسلمانان سنی در شب های ماه رمضان به جماعت می خوانند»، است. تا اوایل دهه پنجاه خورشیدی نماز تراویح، چنانچه برگزار شده با تلاوت سوره های پایانی قرآن کریم (از سوره فیل تا انتهای قرآن) بوده است، تا اینکه با ورود مهاجران افغان به تایباد، ختم قرآن عظیم الشان نیز در نمازهای تراویح آغاز می شود.

اولین بار «حافظ محمد صدیق افغان» در مسجد امام ابو حنیفه (رح) واقع در خیابان رازی اقدام به ختم قرآن کریم، همراه با نماز تراویح می کند. پس از آن در سالهای بعد وی نماز تراویح را در مسجد مزار حضرت مولانا همراه با ختم قرآن کریم برگزار می کرده است. امروز نیز مسلمانان اهل سنت تایباد در بیش از 200 مسجد این شهرستان این نماز را برپا و هزاران نفر در این مسجد این سنت رسول خدا (ص) را به جا می آورند.

نماز تراویح، نمازی است 20 رکعتی که هر شب بلافاصله پس از نماز عشا برگزار و در این 20 رکعت یک جز قرآن عظیم الشان توسط حفاظ خوانده می شود. در دهه آخر ماه مبارک رمضان، این مساجد اقدام به برگزاری جشنی ویژه با عنوان «مجلس ختم قرآن عظیم الشان حین نماز تراویح» می کنند و پس از ختم قرآن دعای جمعی خوانده می شود.

سحری خوانی، سنتی در آستانه فراموشی

یکی از آداب ماه رمضان در تایباد، «سحری خوردن» است که خود آداب خاصی دارد. سحری خوردن در ماه رمضان از جمله کارهای است که سفارش بر آن بسیار شده، وقت سحری بین 1 تا 2 ساعت قبل از اذان صبح است. اولین رسم از آداب سحری شب خوانی یا به اصطلاح محلی «شوخوانی» است.

بر اساس تعاریفی که از این رسم نقل می شود، در زمان هایی که سیستم های صوتی وجود نداشته، موذن یا روحانی شهر و روستا بر پشت بام مساجد اقدام به خواندن اشعاری عرفانی از حضرت مولانا و حضرت شیخ حافظ یا حضرت شیخ سعدی می کردند. سکوت شب نیز با صدای شوخوان همراه شده و فضای عرفانی ایجاد می کرد.

بعدها این رسم با سیستم های صوتی همراه و روحانی یا موذن از طریق بلندگو اقدام به شو خوانی می کردند. شوخوانی معمولاً 15 تا 30 دقیقه ادامه می یافت. مردم با صدای زیبای سحری خوان از خواب بلند شده و سرگرم تدارک سفره سحر خود می شدند. در تایباد در سال های نه چندان دور دو صدا همیشه متفاوت تر از دیگران بود. شو خوانی مرحوم «حاج آخوند ملا عبدالله توکلی»، امام جماعت فقید مسجد امام غزالی و همچنین مرحوم «حاجی شریفی»، موذن فقید مسجد جامع احناف، شب های ماه رمضان را با صدای زیبا و اشعار زیبای عرفانی، متمایز و دل نشین می کردند.

پس از صرف سحری، سنت دیگری که در تایباد در سال های پس از انقلاب اسلامی به وجود آمد، پخش دعاهای موسوم به «اَللهُم» در نیم ساعت باقی مانده به اذان صبح بود. این دعاها از مسجد صاحب الزمان پخش می شد و به نوعی هشداری بود برای کسانی تا این لحظه خواب مانده بودند.

چند دقیقه پس از اَللهُم اذان صبح آغاز و بساط سحری برچیده می شود. سحری از جمله دلنشین ترین دورهمی هایی است که مردم تایباد همچون همه مسلمانان تجربه می کنند.

رمضان و فضای کسب و کار

ماه رمضان از جمله ماه هایی است که تمام جوانب زندگی مسلمانان را تحت الشعاع خودش قرار می دهد. در تایباد نیز با آغاز این ماه تغییرات محسوسی در زندگی شهروندان پدید می آید.

بر اساس آنچه «چارلز ادوارد ییت» از زندگی در ماه رمضان به شرح کشیده است، تقریباً در تمام ساعات صبح تا عصر رفت و آمد در شهر کم و از ساعات عصر به بعد کم کم خیابان شلوغ می شود. کارها به وقت عصر و شب موکول می شود و مردم شب ها تا دیر وقت یا مشغول عبادت یا کسب و کار هستند.

در تایباد امروز اما شرایط متفاوت است. بازارها با تاخیر کسب و کار را آغاز کرده و بعضاً تا غروب فعال هستند. با فرارسیدن وقت مغرب شهر از رفت و آمد خلوت شده و همگان در کنار سفره های افطار با خانواده نشسته و بابت روزی که گذشت خداوند را شکرگزاری می کنند.

افطار، زیباترین دورهمی رمضان در سفره های گرم و پر برکت مردمان دیار تایباد

پس از یک روز روزه داری و کار، همه اعضای خانواده دور سفره گرم افطار جمع می شوند. از افطار در گذشته اطلاعی در دست نیست. البته سخت نیست گمان بردن به اینکه مردمان گذشته چگونه افطار می کردند. در کنار سفره های ساده اما بی نهایت گرم و پر از عشق. امروز اما سفره های افطار زیاد است. اولین سفره افطار برای مردمان در مساجد پهن می شود. شاید قدیمی ترین سفره های افطار را مساجد جامع احناف، مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی، امام ابوحنیفه و حضرت بلال پهن می کردند.

در گذشته بوی خوش نان (محلی) چلپک، هیزم تنور و نان گرم عمگی، فضای غروب رمضان را در تایباد دل انگیز تر می کرد. همسایه های مساجد هر چه داشتند از خرما گرفته تا نان و شله زرد به مسجد می آوردند تا به مصداق حدیث شریف پیامبر (ص) ثواب روزه روزه داران را شریک شوند.

دومین سفره افطار، سفره گرم خانواده ها بود. همه باهم از کوچک و بزرگ دور سفره جمع می شدند و با خوشحالی افطار می کردند.

رمضان شور و شوقی در روزها و شب ها پدید می آورد که تجربه خوش آن تا مدتها در خاطر مردم باقی بود و آرزوی رسیدن به ماه رمضان آینده را داشتند.