چرا با زبان فارسی دشمنی می کنند؟

اصغر دادبه در تولد 30 سالگی موسسه پژوهشی میراث مکتوب در سخنانی گفت: اگر زبان فارسی میراث ارزشمند نداشت، این همه دشمنی برای چه بود؟ با چیزی که ارزش دارد و حس می کنند مزاحم است، دشمنی می کنند.

به گزارش پارازیت، آیین گرامی داشت سی اُمین سال تاسیس موسسه پژوهشی میراث مکتوب، عصر چهارشنبه (شانزدهم اسفند) در پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری برگزار شد.

حوزه فرهنگ ورای مرزهای سیاسی است

در آغاز این برنامه، محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سخنانی گفت: 30 سالگی موسسه ای منحصربه فرد را جشن می گیریم که به دلایل متعدد، ارزیابی من از روند کارش مثبت است.

او در ادامه گفت: مهم ترین ماموریت میراث مکتوب، احیا و ترویج تراث ارجمند و ارزشمند ایران فرهنگی است که نیازمند بازشناسی آن هستیم. اگرچه امروز مرزهای سیاسی، حواشی و دلخوری هایی را پدید می آورند اما حوزه فرهنگ ورای مرزهای سیاسی است. ما در این حوزه با قدمتی چندهزارساله روبه رو هستیم. میراثی که محصول کار دانشمندان ایران و اسلام است که در سایه عقلانیت و آزاداندیشی، دانشمندانی مهم برآمدند و زبان فارسی را حفظ کردند که اکثریت آن ها از همین آب و خاک برخاستند.

رییس هیات امنای موسسه پژوهشی میراث مکتوب افزود: ما در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظفیم میراث گرانقدر خود را پاس بداریم. من برای سال آینده، تاسیس سه اقلیم فرهنگی را به تصویب دولت رساندم؛ اقلیم خراسان به ویژه نیشابور و سبزوار، اقلیم آذربایجان به ویژه خوی و بزرگراه حکمت بین سهرورد تا همدان یعنی پیوند حکمت اشراق و مشاء. ما به میراث پرافتخار خود می بالیم و افتخار می کنیم که ایران فرهنگی ما همیشه مملو از فرزانگان بی بدیل است. شاید فرازونشیب هایی رخ داده اما همیشه درخشان و تابناک بوده و تولیدات فرهنگی ما در حوزه های گوناگون ادبی و فرهنگی نمود آن است.

اسماعیلی در پایان گفت: طی این 30 سال، نهال این موسسه به درختی تنومند تبدیل شده است و امیدوارم موفق تر پیش برود.
 

به میراث مکتوب تبریک می گویم

سپس پیام تصویری محمدعلی موحد، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی پخش شد که در آن گفت: «داشتم یادداشت دوست عزیزم آقای ایرانی را در سرمقاله شماره 96-97 فصلنامه گزارش میراث می خواندم که این بیت به خاطرم آمد و این گونه به نظرم رسید که نویسندۀ یادداشت و گویندۀ بیت در حال و هوای مشابهی سخن گفته اند. مقصودم اشاره به آن احساس سرشار از رضایت خاطر و خرسندی است که در کلام هر دو موج می زند و هر دو از یک دورۀ 30 سالۀ تلاش و تقلّا یاد می کنند و خوشحالند از این توفیق که سعی شان باطل نبوده و به ثمر نشسته است. آقای ایرانی از 30 سال کوشش مستمر در «احیاء و نشر گلچینی از ذخایر علمی و فرهنگی ایران و اسلام» سخن می گوید، آخرین حلقه از این گلچین که هم اکنون من در پیش روی خود دارم، تاریخ خلیج فارس از محمدحسین سعادت کازرونی است که فهرست آثار منتشرشدۀ موسسۀ میراث مکتوب نیز در پیوست  آخرِ کتاب آمده است. این فهرست شامل 389 عنوان در 457 جلد کتاب است – دستاوردهای قابل ملاحظه و درخور تحسین. کسانی که اندک آشنایی با عالم نسخه های خطی و مشکلات مربوط به قرایت و تصحیح و تنظیم آنها دارند، معنی این تعداد را خوب می دانند و من در اینجا لازم می دانم از دو بازوی پرتوان میراث مکتوب یعنی فصلنامۀ گزارش میراث مختص حوزۀ نقد و تصحیح متون و نسخه شناسی و ایران شناسی و نیز دوفصلنامۀ موسوم به آینۀ میراث مختص پژوهش های ادبی و متن شناسی نام ببرم و بالخصوص یاد و خاطرۀ شماره هایی از فصلنامه را که تمرکز در موضوع واحدی دارند، مانند شماره های 88-89 (پاییز 1389) که ویژۀ تاریخ و زبان و فرهنگ آذربایجان است، برجسته تر گردانم. به میراث مکتوب تبریک می گویم که در مدت فعالیت خود، توانسته است نظر خیل عظیمی از پژوهشگران پرمایه را به خود جلب کند و از همکاری آنان که حاصل تحقیقات عالمانه و بی سروصدای خود را کریمانه در اختیار میراث مکتوب می گذارند برخوردار باشد. به آن محققان گرامی دست مریزاد و مرحبا می گویم و به عنوان خوانندۀ میراث مکتوب، قدردانی و سپاسگزاری از آنان را وظیفۀ خود می دانم و به آقای ایرانی – آن رادمرد پرتلاش و کوشا – آفرین ها می خوانم و از خداوند خواهانم که آن عزیز را همیشه – چنانکه هست – سرسبز و خوش و خرم و امیدوار و تازه نفس نگاه دارد.»

 رمز موفقیت

در ادامه ژاله آموزگار، استاد زبان های باستانی و عضو  پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سخنان مکتوبی با عنوان «میراث گرانبها» گفت: رقم 30 در فرهنگ کهن ایرانی از رقم 40 که میراثی میان رودانی است، مبارک تر است. 30 سال نهادی فرهنگی را سرپا نگه داشتن و با غم ها و شادی ها زیستن و دوام آوردن کار کوچکی نیست. پایه های هویت ما را چه بخواهیم و چه نخواهیم آثار بازمانده از گذشته استحکام می بخشد و ناچار باید به تحقیق در میراث بازمانده از گذشته بپردازیم. میراث نامحسوس ما آشنایی با تفکرات گذشته ماست که میراث مکتوب بیشترین تلاش را در این زمینه به کار گرفته است.

این استاد فرهنگ و زبان های باستانی دانشگاه تهران ادامه داد: تلاش برای شناخت این آثار بهترین تلاش برای اعتلای فرهنگی ملتی است که مانند دولت های تازه نام یافته در جست وجوی دانشمندان دیگر کشورها باشد و میراث مکتوب در پیشبرد چنین هدفی کاری کرده است کارستان که چگونه در کسادی بازنشر متون کهن جوانان علاقه مند را به این کار بکشاند.

این عضو شورای عالی علمی مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی با اشاره به اینکه در کسادی بازنشر نوشته های کهن، مشتری کمتری دارد و در چنین شرایطی موسسه مکتوب پایه گذاری شده و به کار ادامه داده است، اظهار کرد: رمز موفقیت این موسسه مدیون این ویژگی هاست؛ عشق به ایران و فرهنگ ایرانی بدون خودشیفتگی، هدفمندبودن، دولتی نبودن و سیاست زده نشدن و روابط حسنه با دول همسایه و ایران شناسان داشتن.

میراث مکتوب جهان بدون میراث مکتوب ایران قابل تصور نیست

سخنران بعد، نظام الدین زاهدی، سفیر فوق العاده و مختار جمهوری تاجیکستان در ایران بود که گفت: کارنامه میراث مکتوب نه تنها در ایران که در تاجیکستان و شرق و غرب عالم شهره شده است.

او افزود: در همه کشورها برای پاسداری از میراث مکتوب کارهایی می کنند. بنابراین امروز همه ملت ها که به زندگی معنوی ارج می گذارند، برای این مهم تلاش های بی وقفه انجام می دهند. موسسه میراث مکتوب الگویی در تصحیح و ترویج میراث مکتوب شد و در 30 سال فعالیت بی وقفه بیش از 400 اثر با تلاش ایرانی و همکاران پرتلاشش روی نشر را دید و در مراکز ایران شناسی جهان جای پیدا کرد.

زاهدی ادامه داد: میراث مکتوب جهان را نمی توان بدون میراث مکتوب ایران تصور کرد. ازجمله درباره ماوراءالنهر بیش از 30 اثر منتشر کرده است و بخش مهم آن، در همکاری با دانشمندان تاجیک روی چاپ را دیده است مانند تصحیح آثار مولانا عبدالرحمان جامی و تذکره الشعراء اثر سلطان محمد مطربی سمرقندی، و امیدوارم این همکاری پیدا کند.

میراث مکتوب بیش از سه هزارساله داریم

در ادامه مراسم علی اشرف صادقی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت:  اگر اوستا را سروده شده در هزار سال قبل از میلاد بدانیم، میراث مکتوب بیش از سه هزارساله داریم. و پس از اسلام، متون منظوم و منثور، از قرن چهارم آغاز شد.

او افزود: از دورۀ قاجار تلاش شد تا این میراث همگانی شود و از وقتی اعتمادالسلطنه، وزیر انطباعات ناصرالدین شاه شد، تلاش کرد تا در این زمینه کاری کند. این روند ادامه داشت تا پس از انقلاب و اندیشیده شد تا برای احیای این متون تلاش شود، و اکبر ایرانی یکی از کسانی بود که در این راه بسیار کوشید و کم سراغ داریم کسی از جوانی برای احیای میراث گذشتگان همت کند. وزارت فرهنگ هنوز توانایی کمک داشت و بودجه داشت ولی وقتی قطع شد کوشید این موسسه را خودکفا کند.  البته گویا قرار شد گشایش حاصل شود و دستگیری شود تا در این تنگنا قرار نگیرند.

میراث مکتوب نشان دهنده عمق و قدرت فرهنگ ایران

غلامعلی حداد عادل، رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی سخنران بعدی این مراسم بود که گفت: میراث فرهنگی جلوه های متنوع دارد اما روشن ترین میراث فرهنگی، میراث مکتوب است که عصاره اندیشه و فکر و ادارک انسان و  بیش از سایر صور میراث در میراث فرهنگی ماندگار است. تمدن ایران به میراث مکتوب خود افتخار می کند؛  کتابخانه معتبر و مهمی در جهان نیست که از فرهنگ ایران و فکر ایرانی و اندیشه نیاکان نسخه های خطی فراوان نداشته باشد، شمار نسخه های خطی فارسی در هند از شمار نسخه های خطی داخل ایران بیشتر  است و در  کتابخانه های اروپا و آمریکا و ترکیه نیز این میراث را داریم که نشان دهنده عمق و قدرت و قوت فرهنگ ماست.

این عضو هیات امنای موسسه پژوهشی میراث مکتوب با اشاره به روند تصحیح نسخه خطی در ایران از قزوینی و مینویی تا خانلری بیان کرد: تصحیح و انتشار نسخه های خطی با همه دشواری ها و ظرافت ها، خدمت به اهل علم و فرهنگ است. آثار تصحیح شده در این میراث خوشبختانه هم کمیت قابل توجه و هم کیفیت قابل قبول دارد و هر اهل ادبی می تواند کتابی موافق طبع و ذوق خود پیدا کند و از این طیف رنگارنگ می تواند چیزی داشته باشد. سرمایه آن، معتبر و مورد اعتمادبودنش بوده است و حتی در محافل ایران شناسی خارج از کشور مطمین است. همچنین باید از تربیت نسخه شناسان و مصححان جوان یاد کرد چنان که در سال های اخیر شاهد نام های تازه ای هستیم.

 امکانات کم موجب سعادتمندی میراث مکتوب شده!

سپس حسین معصومی همدانی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سخنانی گفت: انتقاد کردن از کار بد آسان است و تعریف کردن از کار خوب سخت است . در کار میراث مکتوب نقاط قوت بسیار زیاد است. در این دنیا موفقیت چیز نادری است و میراث مکتوب موسسه موفقی است.

 او با بیان اینکه موسسه میراث مکتوب فضای کوچک اما گرم و صمیمانه ای دارد که این محیط صمیمانه بر کمبودهای این مرکز غلبه می کند، امکانات کم موسسه را یکی از سعادت های آنجا خواند و خاطرنشان کرد: معتقدم بودجه کلان آفت کار تحقیق است، موسسه هایی هستند که بنای عظیم ایجاد کردند اما کاری نکردند. موسسه دایما در حال پیشرفت است و این پیشرفت گام به گام بوده است.

 او در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه متون علمی مخاطب کمی دارد، گفت:  میراث این شجاعت را داشته که حتی وارد متون سخت ریاضی شده و پیوندی میان آن و محققان در دانشگاه ها ایجاد کرده است. سهم اکبر ایرانی در این کار خیلی زیاد است و خیلی ناملایمت ها را تحمل کرد ولی دل گرمی او همکارانش هستند.

احتمال تعطیلی مجله آینه میراث

 

مجدالدین کیوانی، عضو شورای عالی علمی مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی نیز بیان کرد: 10 سالی است که در خدمت مجله آینه میراث بوده ام که تاکنون 72 شماره از آن نشر شده است و یک شماره دیگر از آن تا پایان سال منتشر می شود و به ظن قریب به یقین دفترش بسته می شود چون بی مایه فتیر است.

 او سپس مقالاتی را که به این مجله پژوهشی می رسد، ارزیابی و نقد کرد.

دشمنی با زبان فارسی

سپس اصغر دادبه، استاد دانشگاه و مدیر بخش ادبیات مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی  شعری از حافظ «چو عندلیب فصاحت فرو شد ای حافظ/ تو قدر او به سخن گفتن دری بشکن» را خواند و گفت: دشمنی با زبان ارزشمند تاریخی طولانی دارد، چنانچه این دشمنی با زبان فارسی وجود داشته و ادامه دارد. میراث مکتوب زبان عربی به برکت خرد شدن کمر نیاکان ما، بالیده و زبان حسابی شده است.

 او ادامه داد: می گویند ابوریحان بیرونی گفته زبان مادری من نه عربی است و نه فارسی  اما زبان عربی را ستایش کرده و می گوید اگر کسی به عربی ناسزا بگوید خوش تر از آن است که به فارسی مرا ستایش کند. اما در قرن هشتم حافظ می گوید «تو قدر او به سخن گفتن دری بشکن» یا شمس می گوید «زبان فارسی لطیف تر است و به لطافت آن در تاریخ نیامده است». این تفاوت در نگرش به زبان فارسی از کجا می آید؟ میراث مکتوب. در زمان ابوریحان بیرونی ما میراث مکتوب به زبان فارسی نداشتیم اما در طی این سه دهه میراث مکتوب ما گسترش یافته و شاهنامه و قابوسنامه و سیاست نامه است.

دادبه در بخش دیگری از سخنان خود گفت: دو مکتب پس از آمدن روش علمی تحقیق در ایران پدید آمد؛ مکتب دقت که علامه محمد قزوینی سرآمدش بود و مکتب سرعت که سعید نفیسی سرآمدش بود. هردو نیاز بود و هردو باید آموزش داده می شد؛ البته سرعت به این دلیل بود که میراث در حال خاک خوردن در کتابخانه، بیرون بیاید و احیا شود و اگر اشکالی دارد آیندگان آن را رفع کنند؛ الان برخی این کار را کرده اند. چند تصحیح از حافظ داریم، برخی تصحیح جدید نیست و نهایتا در یک مقاله منتشر شود، کفایت می کند و اگر بپرسید تصحیح جدید چه فرقی دارد، جواب قانع کننده ای نمی شنوید. اگر سرعت بوده، دقتی هم بوده است و نباید این امر مجوزی باشد تا هرکسی کتابی را تصحیح کند. تصحیح کتاب چاپ شده کاری ندارد و خطر جدی ای در این زمینه وجود دارد و مسیله دردناکی است. سرعت نفیسی خالی از دقت نبود.

او خاطرنشان کرد: با زبان ارزشمند دشمنی می شود، اگر زبان فارسی میراث ارزشمند نداشت، این همه دشمنی برای چه بود؟ با چیزی که ارزش دارد و حس می کنند مزاحم است، دشمنی می کنند. تمدن جنبه های مختلف دارد از موشک تا ساختمان اما فرهنگ انسانیت و اخلاق و رفتار نیک است، بشر و بشریت متمدن شده اما بافرهنگ نشده است، اگر بافرهنگ شده بود این همه آدم را نمی کشتند، پا روی حق نمی گذاشتند و با زبان که آکنده از فرهنگ است ستیز نمی کردند. کسی با شغادها دشمنی نمی کند بلکه با رستم ها دشمنی می کنند.

جز عشق و شیفتگی و شیدایی نبود

در پایان این برنامه، سخنرانی اکبر ایرانی قمی، مدیرعامل موسسۀ پژوهشی میراث مکتوب بود که گفت: آقایی گفت حتی اگر ایرج افشار هم به شما کتاب داد، من باید ببینم و قبول نکردم و به سختی افتادیم. جز عشق و شیفتگی و شیدایی نبود. سمت های رایزنی در اروپا و مدیر کلی پیشنهاد شد اما نپذیرفتم.

او ادامه داد: جوانان زیادی علاقه مند شدند پناه آنان باشم، چنان این کار در دل ها نشسته که وصف ناپذیر است و سرمایه اجتماعی عظیم و همدلی حیرت انگیزی پدید آمد. از همان 1372 که آمدم، احمد مسجدجامعی دست مرا گرفت. همان سال به منزل محمدتقی دانش پژوه رفتم، سپس نزد شیخ عبدالله نورانی، ابوالقاسم امامی، ایرج افشار و نزد دیگران نیز به مرور رفتم. با شکیبایی و بردباری این مسیر را طی کردیم.

پایان بخش این جلسه، رونمایی از کتاب تاریخچه سی سال خدمت در میراث مکتوب، 30 عنوان کتاب بازچاپ شده منتخب جشنواره ها، فهرست کتاب ها و مقالات سه نشریّه تخصّصی میراث مکتوب، موسیقی میراث مکتوب (با شعر سیّدعلی موسوی گرمارودی، آهنگ سازی پیروز ارجمند و صدای غلامرضا رضایی) و فیلم مستند دستاورد سی سال فعّالیّت میراث مکتوب به همراه قدردانی از 30 نفر از پژوهشگران و خادمان میراث مکتوب و همچنین بریدن کیک 30 سالگی این موسسه بود.

پایان خبر پارازیت