دنیای خطرناک پلاستیکی

یکبارمصرف ها چطور محیط زیست را به مخاطره می اندازند؟

آفتاب نیوز :

نور نیوز نوشت: استفاده از مواد پلاستیکی یکبار مصرف آنقدر در زندگی روزمره رواج پیدا کرده که به زحمت می توان زندگی بدون آن را متصور شد. البته پلاستیک کاربردهای ارزشمند بسیاری دارد اما مساله این است که امروزه ما به محصولات پلاستیکی یکبار مصرف معتاد شده ایم و به این شکل خود را در معرض عواقب شدید زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی ناشی از آن نیز قرار داده ایم. بسیاری از ما هر روز از این محصولات استفاده می کنیم، بدون اینکه حتی فکر کنیم پلاستیک ها در نهایت به کجا می رسند. بااین احوال بی راه نیست اگر آلودگی پلاستیکی را یک فاجعه جهانی حاصل دست بشر بدانیم. 

طبق اعلام برنامه محیط زیست ملل متحد (UNEP) نیمی از پلاستیک تولید شده در جهان برای اهداف یکبار مصرف طراحی شده اند و فقط یک بار استفاده شده و سپس دور ریخته می شوند. بر این اساس در سراسر جهان هر دقیقه یک میلیون بطری پلاستیکی خریداری و نیز سالانه بیش از 5 تریلیون کیسه پلاستیکی استفاده می شود. نگرانی در این باره وقتی بیشتر می شود که بدانیم میزان تولید پلاستیک از دهه 1970، سریعتر از هر ماده دیگری رشد کرده است و اگر روند رشد تاریخی ادامه یابد، پیش بینی می شود که تولید جهانی پلاستیک تا سال 2050 به 1100 میلیون تن برسد. 

گزارش برنامه محیط زیست ملل متحدد همچنین هشدار می دهد که در حال حاضر شاهد تغییر نگران کننده ای به سمت مصرف محصولات پلاستیکی یک بار مصرف بوده ایم؛ اقلامی که قرار است پس از یک بار استفاده کوتاه دور ریخته شوند. این در حالی است که تقریباً 36 درصد از کل پلاستیک های تولید شده، در بسته بندی استفاده می شود که از آن جمله می توان به محصولات پلاستیکی یکبار مصرف برای ظروف غذا و نوشیدنی اشاره کرد.

 تقریباً 85 درصد از محصولات پلاستیکی یک بار مصرف بعد از دور ریخته شدن، به محل های دفن زباله حمل می شوند که بار آلایندگی بالایی را داراست. نکته قابل تامل این است که از 7 میلیارد تن زباله پلاستیکی که تا کنون در جهان تولید شده، چیزی کمتر از 10 درصد آن بازیافت شده است. باقی زباله های پلاستیکی یا سوزانده می شوند و سبب آلودگی هوا خواهند شود و یا در محیط زیست رها می شوند و سال های سال به همان شکل باقی می مانند. زمان تجزیه پلاستیک ها در طبیعت چیزی حدود 450 سال تخمین زده و این عمق فاجعه را مشخص می کند. 

هر ایرانی روزی 3 کیسه پلاستیکی استفاده می کند

زمانی که صحبت از لزوم کاهش مصرف پلاستیک می شود، خیلی ها گمان می کنند این مساله ای چندان بحرانی نیست و در ثانی چاره ای جز مصرف محصولات پلاستیکی یک بار مصرف ندارند. گاهی این مشکل را مربوط به خود نمی بینم و اعتقاد داریم در کشور ما آنقدرها هم سرانه مصرف پلاستیک بالا نیست اما برخی منابع ایران را یکی از کشورهای پرمصرف در زمینه پلاستیک شناخته شده اند. 

در منابع مختلف فارسی، ایران پنجمین کشور مصرف کننده پلاستیک در جهان معرفی شده است. منبع این آمار به احتمال زیاد مقاله ای است با عنوان «مطالعات علمی در مورد آلودگی میکروپلاستیک در ایران» که در ژانویه 2021 در بولتن آلودگی دریایی که یک بولتن بین المللی است، منتشر شده است. بر اساس این مقاله سالانه حدود نیم میلیون تن پلاستیک در ایران مصرف می شود و این کشور از این نظر در رتبه پنجم جهانی قرار دارد. البته بر اساس یافته های این مقاله مطالعات حاکی از حضور پلاستیک در محیط زیست ایران بسیار جدید است و از این رو شاید تمامی ابعاد را در بر نداشته باشد. برخی منابع دیگر نیز مصرف پلاستیک را در ایران تا سالانه بیش از 3 میلیون تن عنوان می کنند و اذعان دارند  هر ایرانی روزانه به طور میانگین 3 کیسه پلاستیکی استفاده می کند که متوسط عمر استفاده از هر کیسه، تنها 12 دقیقه است.  
  در جدیدترین آماری که در سال 2024 از سوی  بررسی جمعیت جهانی درباره  10 کشوری که بیشترین زباله های پلاستیکی را تولید می کنند منتشر شده، البته اثری از ایران دیده نمی شود و از این رو می توان امید داشت که با وجود مصرف بالا، تولید زباله های پلاستیکی در کشور ما آنقدرها هم فاجعه آمیز نیست. در این رده بندی چین در رتبه نخست قرار دارد و پس از آن آمریکا و هند در مقام های دوم و سوم تولیدکنندگان زباله های پلاستیکی هستند. بعد از آنها نیز به ترتیب، برزیل، مکزیک، ژاپن، آلمان، اندونزی، تایلند و ایتالیا قرار گرفته اند. 

 بر اساس آمارهای سازمان محیط زیست،  سالانه 248 هزار تن پلاستیک در ایران تولید می شود که روندی نگران کننده است و علاوه بر آلودگی زیست محیطی، سلامتی افراد را نیز تهدید می کند. پسماندهای پلاستیکی سال ها در محیط زیست باقی می مانند و به آلودگی آب و خاک، مرگ حیوانات دریایی و افزایش گرمایش جهانی منجر شوند. کیسه های پلاستیکی رها شده در طبیعت به راحتی همراه باد جابجا می شوند و محیط های طبیعی همچون رودخانه ها را آلوده می کنند. همچنین با ورود به محیط زیست دریایی، وارد زنجیره غذایی جانوران دریایی شده و سبب مرگ و میر آنها می شوند.
در انسان نیز استفاده از ظروف پلاستیکی تاثیرات منفی روی سلامتی دارد و به تغییر شکل سلول های بدن و همچنین تغییرات و جهش های ژنی منجر می شود که ممکن است به بروز بیماری هایی همچون انواع سرطان ها بینجامد.  

کیسه پلاستیکی رایگان، بلای جان طبیعت

وقتی صحبت از کاهش مصرف پلاستیک می شود، اولین چیزی که به ذهن می رسد عدم استفاده از کیسه های پلاستیکی برای خرید و حمل اشیاء است. در سال های اخیر در این رابطه اطلاع رسانی های زیادی انجام شده که سبب تغییر دیدگاه بسیاری از مردم به این مساله شده است. برخی افراد هنگام خرید از گرفتن کیسه پلاستیکی خودداری می کنند و ترجیح می دهند خرید خود را داخل کیف یا کیسه های پارچه ای قرار دهند. البته این اتفاق لزوما همیشه رخ نمی دهد چرا که عادت حمل کیسه های پارچه ای برای مردم کشور ما چندان رایج نیست. 

در این رابطه می توان به تجربه کشورهای اروپایی مراجعه کرد که حالا همراه داشتن کیسه های پارچه ای بین مردم رواج یافته است. بخشی از این مساله به فرهنگسازی برمی گردد و بخشی نیز مربوط به قوانین خرید است که طبق آن برای دریافت کیسه پلاستیکی باید هزینه ای بین 30 سنت تا یک یورو پرداخت کنید. این مساله نقش مهمی در کاهش مصرف کیسه های پلاستیکی دارد. از سوی دیگر بطری های پلاستیکی نوشیدنی نیز عموما قابل بازیافت هستند و در فروشگاه های مواد غذایی دستگاهی برای تحویل بطری های پلاستیکی خالی وجود دارد که در ازای تحویل به شما پول یا بن خرید از فروشگاه ارایه می دهد و این نیز سیاستی تشویقی برای بازیافت پلاستیک محسوب می شود.  

در ایران اما ارزان بودن محصولات پلاستیکی و ارایه کیسه پلاستیکی رایگان به خریداران عاملی برای مصرف بیشتر این مواد عنوان می شود. برخی کارشناسان محیط زیست اعتقاد دارند که تنها فرهنگسازی سبب کاهش مصرف پلاستیک نمی شود و در این رابطه باید سیاست های جدی تری اعمال شود.
سابقه تولید پلاستیک و کیسه های نایلونی در ایران به سال 1337 و تاسیس اولین کارخانه تولید پلاستیک برمی گردد و طی سال ها مصرف انواع محصولات پلاستیکی و بویژه محصولات پلاستیکی یک بار مصرف روندی رو به رشد داشته است. این در حالی است که  قوانینی برای منع تولید و مصرف پلاستیک در کشور وجود ندارد. با این حال می توان مصرف پلاستیک را در کشور تا جای ممکن کم کرد و از سیاست های تشویقی نیز برای صاحبان مشاغل و نیز شهروندانی که برای کاهش مصرف پلاستیک تلاش می کنند بهره برد.   

این روزها که به ماه مبارک رمضان نزدیک می شویم، استفاده از ظروف یک بار مصرف برای پخش نذورات و افطاری افزایش می یابد و خیلی وقت ها چاره ای هم جز این وجود ندارد. بویژه پس از همه گیری کرونا، به دلایل بهداشتی استفاده از ظروف یک بار مصرف در این گونه مراسم رواج بیشتری پیدا کرد. با این احوال می توان استفاده از ظروف یکبار مصرف تجدیدپذیر و دوستدار محیط زیست که با نام ظروف یکبار مصرف گیاهی هم شناخته می شوند استفاده کرد. همچنین استفاده از کیسه های پارچه ای برای حمل غذا و نیز همراه داشتن لیوان شخصی در مواقعی که امکان پذیر است، راه خوبی برای کاهش آسیب ظروف پلاستیکی یک بار مصرف به شمار می رود. هرکدام از ما می توانیم تاثیر مثبتی در قطع چرخه آسیب مواد پلاستیکی به طبیعت داشته باشیم و خیالمان اندکی آسوده شود از این که دوستی خوب برای محیط زیست بوده ایم.